محه‌مد ئیبراهیم ئامێدی
سه‌رێ سه‌دان سالانه‌ ملله‌تێ كورد، رویبار و جۆیێن خوینا هزاران هزار شه‌هیدێن نه‌مر یێن رێتین، ژخوینا خۆرته‌ مێر و عه‌گیدان، ب ده‌هان شۆره‌ش و داستان و سه‌رهلدانان وكاره‌سات و رۆژێن سه‌خت و ب ترس و سه‌هم و كه‌لیژان، یێن سته‌مكاریێ و زۆرداریێ، ژ كارێن تیرۆرێ و مشه‌ختكرنێ و ته‌عریبێ و ئه‌نفالێن ره‌ش وكیمیا بارانكرنێ و هه‌وێن كرتنێ و سێداره‌دانێ و گۆرێن كوم و ده‌رڤه‌ده‌ریێ و كارێن ره‌گه‌زپه‌رستیێ و شۆفێنیێ ب پلان و دووڤچوونان و چاندن و به‌لاڤه‌كرنا ره‌وشت و تیتال و كه‌لتۆرێ و ره‌شه‌نبیریا بیانی یێن رژێمێن ده‌ستهه‌لات و حوكمدار، ژداكیركه‌رێن كوردستانێ ناڤ ته‌خ و چینێن ملله‌تی دا، وبه‌ر ب مه‌سحكرنا ناسناما كوردی و ده‌ستڤه‌دانا جوگرافیا وار و مه‌سكه‌نێ بابۆ بابیرێن كوردان، كو ئه‌ڤ كاره‌ و كارێن دی دهێن ب قركرن و جینۆسایدا كوردان بوو، له‌ورا ئه‌ڤ هه‌می چه‌نده‌ ب بزاڤا رزگاریخوازیا كوردی و خه‌بات و شۆره‌شه‌كا به‌رده‌وام بوون دژی وان كار و زۆرداریان، ب پارت و رێكخراو ته‌خوجینێن ملله‌تی ڤه‌، و هه‌تانوكه‌ ژی ئه‌و بزاڤا پیرۆز یابه‌رده‌وامه‌، بێخه‌مه‌ت بده‌ستڤه‌ئینا مافێ خۆه‌ یێ ره‌وا و سه‌ربه‌خوه‌یێ. َریفراندۆم مافێ ملله‌تێ كورده‌ وه‌ك هه‌موو ملله‌تێن جیهانێ، ده‌ربرینه‌كا هه‌ستیار و زندی دكه‌ت ژمافێ خوه‌ یێ ره‌وا و هه‌ستا نه‌ته‌وا كورد ب ته‌ڤایی و گشتی، یا دوور ژ لایه‌نیێ و حزبایه‌تیێ ب ئیرادا گه‌لێ كوردستانی وه‌ك به‌رهه‌مێ ره‌نج و خه‌ باتێ و رۆژێن سه‌خت دژوار. هه‌میان پێكڤه‌ رۆژا ٢٥/٩/٢٠١٧ رۆژا ریفراندۆمێ گۆتی ((به‌لێ)) بۆ ریفراندۆمێ و راگه‌هاندنا ده‌وله‌تا كوردی ب رێژا (٩٣.٧٪) ئه‌نجامبوون، كو بۆ ڤێ چه‌ندێ و مه‌ره‌مێ و خه‌ونا سه‌دان سالان مه‌ خوه‌ لێ گرتبوو و چاڤه‌رێبووین، ئێكرێزیا كوردان د هه‌می وار و بیاڤاندا و پشته‌ڤانیا هه‌می لایه‌نگه‌ر و دۆستێن كوردان سه‌رئاستێ جیهانێ، دێ ده‌نگێ ده‌وله‌تا كوردی وه‌ك بنگه‌هێ ئاشتیێ و ئازادیێ و سه‌ربه‌ستیێ و پێكڤه‌ژیانێ و لێبۆرینێ و دیمۆكراسیێ و سازی و پێگه‌هێن حوكمرانیێ ڤه‌ده‌ت وژه‌نن بۆ هه‌موو ره‌خ و لایێن جیهانێ. كو ئه‌م كورد ئاشتیخوازین، ب گه‌ل و پێشمه‌رگا ڤه‌ جهێ رێز و ڤینا پرانیا خه‌لكێ جیهانێ نه‌، سه‌ره‌رایی ئه‌وا رژێمێن عیراقێ گه‌ل مه‌كردا كری و ب سه‌رێ مه‌ ئیناندی وه‌كو مه‌ دیاركی ل سه‌ری. رۆژه‌كێ كورد به‌رانبه‌ری وان كارێن سته‌مكاریێ نه‌بوونه‌ تیرۆرست، كه‌س نه‌ كوشت، ئاڤاهی نه‌ په‌قاندن، د شه‌ران دا ئێخسیر نه‌ كۆشتن زۆرداری نه‌كر و نه‌بوونه‌ سته‌مكار، ب تنێ به‌رگری ژ جان و مافێ خوه‌ دكر كو سه‌خله‌ت و شیمه‌ت و ره‌شت و تیتال و بیروباورێن كوردان دره‌سنن و مه‌زنترن ژ هه‌میان، ئه‌ڤرۆ مافێ مه‌ كوردانه‌ خودان ده‌وله‌تبین ، كورد دیرۆك و شارستانی نه‌ ب هزاران سالان، هه‌ژی ده‌وله‌تبوونێ نه‌ ،ئه‌ڤچا بلا ریفراندۆم بمینیت ئه‌و زه‌نگا هه‌رده‌م دهێته‌ لێدان بۆ سه‌ربه‌خویێ و مافێ ره‌وا. له‌ورا وه‌ك پێشنیار پێخه‌مه‌ت زه‌نگ یا به‌رده‌وامبیت:1ـ چێكرنا په‌یكه‌رێ ریفراندۆمێ كو ده‌ربرینێ ژ ڤی مافی بكه‌ت ل گۆره‌پانه‌كا مه‌زن ل هه‌ولێرا پایته‌خت. 2ـ به‌رهه‌مئینانا فلمه‌كێ دیكۆمێنتاری ژ ئه‌رشیڤێ رۆژێن ریفراندۆمێ یێ هه‌می پارێزگه‌هێن هه‌رێمێ. ده‌بله‌جه‌ ب زمانێ ئنگلیزی، فره‌نسی، عه‌ره‌بی، توركی، فارسی، هه‌زمانه‌كێ دی یێ پێدڤی. 3ـ چاپكرنا پرتووكه‌كێ سه‌ر ریفراندۆمێ ژ لایێ وه‌زاره‌ تا مه‌عنی ڤه‌ و رۆلێ پیرۆز یێ دلسۆز و خه‌مخۆر یێ سه‌رۆك مسعود بارزانی د ڤی بییاڤی دا.

سالح حه‌كیم
ئه‌و خێزانا كورد یا ژ لایێ وی كه‌سێ بێ وژدانڤه‌ هاتینه‌ كوشتن، ب دیتنا من نه‌ روودانه‌كا بچووك و كێم وێنه‌یه‌، به‌لكو به‌روڤاژی د هه‌بوونا خوه‌دا روودانه‌كا گه‌له‌كا مه‌زنه‌، دناخ و وژدانا هه‌ر تاكه‌كێ كورد دا، ل كوردستانێ. و هه‌موو مرۆڤایه‌تیێ، ل دونیایێ هه‌ژاندیه‌. له‌و پێدڤیه‌ په‌رله‌مانێ عیراقێ كۆمبوونه‌كا بله‌ز، سه‌ر چاوانیا گوشتنا وێ خێزانا ناڤبری خۆیا بكه‌ن. داخۆیانیێن دروست ژ حوكمه‌تا كازمی بهێنه‌دان، كا چاوا ئه‌ڤ روودانه‌ دروستبوویه‌، هه‌كه‌ ئه‌ڤ كه‌سه‌ نه‌ هێته‌ سزادان، ڕه‌نگه‌ كوشتنا كوردان ببینه‌ دیاردكا رۆژانه‌، له‌و فه‌ره‌ ئه‌و كه‌سه‌ ب توندی بهێته‌ سزادان، ببنه‌ وانه‌ بۆ هه‌ر كه‌سه‌كێ دی، یێ ده‌ستێ خوه‌ درێژ بكه‌ت بۆ كوشتنا كوردان. فه‌ره‌ ئه‌و ده‌سته‌ بهێنه‌ برین، له‌و هه‌ر چی زۆیتره‌ باشتره‌. ڤه‌كۆلین ب ڕژدی سه‌ر بهێنه‌كرن، راسته‌ هنده‌ دانپێدانێن ده‌سپێكی ژ لایێ بگوژیڤه‌ هاتنه‌ دان لێ ئه‌و به‌س نینه‌ دڤێت ده‌م و رێ ل ڤان جوره‌ كه‌سان بهێنه‌گرتن، بگه‌هێن مافێ خوه‌یێ ڕوا، و لۆجستی. ئه‌رێ گه‌لۆ كوشتن و سه‌ربرینا كوردان، كه‌نگی دێ ئه‌ڤ گه‌ف و مه‌ترسی ل سه‌ر ده‌ڤه‌ردارێن عیراقێ جهێن ئاكنجیبوونا كوردان خلاسبیت، ئه‌رێ ئێمناهیا عیراقێ دكیڤه‌دایه‌، لێ بۆ من جهێ سه‌رسۆرمانێ یه‌، كو هنده‌ك هه‌بن، د نووكه‌دا خوه‌زییان بۆ حكمرانییا حكمه‌تا به‌غدا ڕادهێلن، دبێژن هیڤیا مه‌ ئه‌وه‌ رۆژه‌كێ ژ رۆژان عه‌رب ئاسایش و رێڤه‌به‌ریێ لمه‌ بكه‌ن. لێ مه‌ یا ژبیركری ئه‌نفال، و كاره‌ساتێن جودا جودا یێن وان ب سه‌رێ گه‌لێ كورد ئینایێن، نها ژی هه‌ر ده‌مێ ده‌لیڤه‌ بۆ دروستبوون، دێ خوینا مه‌ كوردا ڤركه‌ن. هه‌كه‌ ل دیرۆكا كوردا بنێرین پتریا كه‌فتنا كوردان ژ لایێ دوژمنێن خوه‌ڤه‌، باوه‌ریبوونه‌ ب دوژمنی، بۆ نموونه‌ ژ به‌ری چه‌ند رۆژان ده‌مێ به‌رێز مسته‌فا كازمی هاتیه‌ كوردستانێ، خه‌لكی ب چو باوری پێشوازی لێ دكرن، هنده‌كان وه‌سا هزردكر كازمی یێ هاتی ده‌سته‌كێ وی رۆژه‌ یێ دی هه‌یڤه‌ دێ شه‌وق و رۆناهیێ ده‌ته‌ هه‌می وه‌لاتی، مه‌ ب چاڤێن خوه‌ باجا وێ پێشوازییا گه‌رم دیت، ئه‌و كوشتنا خێزانه‌كا كورد ل پایته‌ختێ عیراقێ ب ده‌سته‌كێ عه‌ره‌بكێ فاشل هاته‌ ئه‌نجامدان، لێ هه‌ر چی به‌هانه‌كا هه‌بیت ب وی چاڤی ته‌ماشه‌ی مه‌ دكه‌ن، كا ئه‌و جامێرێن دگۆت عه‌رب ژ مه‌ چێترن، هه‌موو هیڤی و داخوازییا وان ئه‌و بوو كازمی بهێت ده‌ستێ خوه‌ دانیت سه‌ر هه‌موو
ده‌روازان. سنۆر راده‌ستی وانببن، ئه‌ڤه‌ به‌رهه‌مێ تێگه‌هشتنا وانه‌، یێن ب ڤی جورێ هزركرنێ سه‌ره‌ده‌ریێ دكه‌ن، لێ بۆ وان خه‌ونه‌، كوردستان ئاگرێ جه‌هنه‌مێ یه‌ بۆ هه‌ر دۆژم و نه‌حه‌زه‌كی.

فازل عمر
ئه‌ڤ گوتاره‌ بزاڤه‌كه‌ بۆ ڤه‌خواندنه‌كا مه‌نتقی یا دو رسته‌یێن به‌ربه‌لاڤ ل سۆشیال ـ مه‌دیایێ.. هه‌م دیتنه‌كا من یا كه‌سیه‌ بۆ ئه‌ڤان رسته‌یان، هه‌م من دڤێت گشتی بت، ئانكو من كه‌سه‌ك دیار یان هه‌ڤاله‌ك پێ مه‌ره‌م نینه‌ یان ژی به‌رهنگاری كه‌سانێ وی/وێ ببم، ل هه‌مان وه‌خت ئه‌وێن وه‌ دبێژن دێ بۆ خوه‌ دانن.. ئه‌و ژی نۆرماله‌.
• ئه‌ڤان به‌رپرسێن گه‌نده‌ل دلێ مه‌ ژ كوردینیێ ره‌شكر!
• مه‌لا (….)ی دلێ مه‌ ژ دینی ره‌شكر!
د مێژوویێدا، گه‌له‌ك كه‌سان، هه‌ڤكێشه‌یێن مه‌نتقی پێشكێشكرینه‌، و ل جیهانێ پێ ناڤداربووینه‌، نه‌دووره‌ ئه‌ریستۆتالیسێ گریك (384- 322 ب.ز.) ژ هه‌میان ناڤدارتر بت. ساده‌ترین رسته‌یا مه‌نتقی ژ دو پێشگۆتن یان پێشنهادان و ده‌ره‌نجامه‌كی پێكدهێت. دبت، ئه‌ڤ رسته‌یا مه‌نتقی ناڤدارترین رسته‌ بت، لسه‌رانسه‌ری جیهانێ دكه‌نه‌ نموونه‌:
1. هه‌می مرۆڤ مه‌رگینن.
2. سۆكرات مرۆڤه‌.
3. له‌و، سۆكرات مه‌رگینه‌.
چونكی مژارا مه‌ نه‌ مه‌نتقه‌، لێ لسه‌ر مه‌نتقی ئاڤا دبت، ب هزرا من، ئه‌ڤ رسته‌یه‌، تێرا ئه‌وی خوانده‌وارێ نه‌ئاگه‌هداری ئه‌لیفبێتكێن مه‌نتقی هه‌یه‌، پێ بهێته‌ جڤاتێ، پاشی ئه‌م پێ تێكبگه‌هین ئه‌م چ دبێژین و دانوستاندنا مه‌ یا ژدوورڤه‌ مفادار بت.
دگه‌ل ریپ و قه‌یرانا دراڤی، رۆژانه‌ هنده‌ك پۆستان دبینم، هه‌ژی پیڤانێنه‌ لبه‌ر مه‌نتقی.. نه‌ ته‌نێ بۆ ره‌خنه‌ و هه‌لسه‌نگاندنێ، لێ بۆ راوه‌ستانێ و خوه‌ناسینێ و دیتنا ژێده‌رێ خوه‌یێ هزری.. ئانكو ئه‌م بزانین، ئاڤ ژ چ كانییێ دزێت و د سه‌ر چ ڕا دچت و دگه‌هته‌ كیده‌رێ.
ئه‌ز نافوورینم گه‌ر ببێژم، ل ئه‌ڤێ دوماهیێ، گۆتنا رۆژانه‌ ل سۆشیال-مه‌دیایێ به‌رچاڤ دكه‌ڤت ئه‌ڤه‌یه‌:
• ئه‌ڤان به‌رپرسێن گه‌نده‌ل دلێ مه‌ ژ كوردینیێ ره‌شكر!
ئه‌ڤ هه‌ڤكێشه‌ ژ ئه‌ڤان توخمان پێكهاتییه‌:
• به‌رپرسێن گه‌نده‌ل- ئه‌م- كوردینی- دلڕه‌شكرن.
دا پێكڤه‌، ئه‌ڤان هه‌رچار توخمێن هه‌ڤكێشه‌یێ شرۆڤه‌ بكه‌ین؛ چونكی به‌رانبه‌ر (به‌رپرسێن گه‌نده‌ل)، چێدبت به‌رپرسێن نه‌گه‌نده‌ل ژی هه‌بن، ئه‌ز دێ ژێ ده‌رباز بم.. چونكی ب هزرا ئه‌ڤان كه‌سان یان نینن یان رۆل نینه‌.
ئه‌م/ مه‌، جۆره‌كێ هه‌لخه‌له‌تاندنا گوهدارییه‌ ب فووراندن و مه‌زنكرنێ، چونكی وه‌ختێ مرۆڤ ببێژت ئه‌ز/ من، پنیه‌ك بچووك ل جیهانه‌كا مه‌زن دهێته‌ دیتن و یێن دی ژ هه‌ڤكێشێ دهێنه‌ ده‌راندن و هنگارا وێ (باندۆر) گه‌له‌ك لاوازه‌، هه‌كه‌ر هه‌بت!! په‌یڤا (ئه‌م) قه‌به‌ و گراڤییه‌، دیمه‌نێ سه‌ركێشه‌كێ پێشه‌نگ ل پێش هه‌زاران كه‌سان د مه‌ژێ مرۆڤی دا دنه‌خشینت و مرۆڤی، بڤێت نه‌ڤێت، دكه‌ته‌ شریكێ خوه‌.
كوردینی ژ كورد، ب كێماتی بۆ دو تشتان ل كاره‌؛ كوردبوون و ده‌ست ژێنه‌به‌ردان، و خه‌باتا پاراستنا كوردبوونێ ب ئازادكرنا مرۆڤێ كورد و رزگارییا كوردستانێ. ئه‌ڤجا، كوردینی ته‌نێ كوردبوون نینه‌، خه‌باته‌ بۆ پاراستنا كوردبوونێ.
دلڕه‌شكرن هه‌لوه‌سته‌كێ دلینی و هه‌سته‌وه‌رییێ سه‌پاندییه‌، ئانكو هنگاره‌ك ده‌ره‌كه‌ (باندۆره‌كا ده‌ره‌كه‌) وا ل مرۆڤی دكه‌ت هه‌لوه‌سته‌ك نه‌رێنییێ دلینی به‌رانبه‌ر تشته‌كی بستینت. ب گۆتنه‌كا رۆهنتر، دلره‌شكرن ئه‌وه‌؛ مرۆڤی تشته‌ك بڤێت لێ كه‌سه‌ك دی وا ل مرۆڤی بكه‌ت، مرۆڤ بێزێ ژێ بكه‌ت.. ئه‌ڤه‌ جودایه‌ ژ دلره‌شبوونێ، كو كریاره‌كا خوه‌سه‌ر و كه‌سییه‌، توخمێ ده‌ره‌كه‌ تێدا نینه‌.
مه‌نتقێ ئه‌ڤێ رسته‌یێ
هندی ئه‌ز ئه‌ڤێ رسته‌یێ دئینم و دبم، ژ ئه‌ڤی نه‌خشه‌ی باشتر، بۆ گۆتۆی ژێ ده‌رناكه‌ڤت:
• ئه‌ز/ ئه‌م، كوردینییێ دكه‌ین.
• به‌رپرسێن گه‌نده‌ل، كوردینیێ دكه‌ن.
• دلێ من/ مه‌، ژ كوردینیێ ره‌شكر.
هه‌كه‌ر هوون رازی بن، دێ چمه‌ قۆناغا دی، قۆناغا هه‌لسه‌نگاندنا ئه‌ڤێ رسته‌یا ب مه‌نتقه‌كی! هاتییه‌ داڕێشتن، به‌لكو سه‌رداڤه‌كێ ژ گلۆلكا ئالۆز بگرین:
ئه‌ز دێ رسته‌یه‌كا دی، به‌رانبه‌ری ئه‌ڤێ ئاڤا كه‌م، داكو پتر رۆهن ببت:
• ئه‌ز نانی دخوه‌م.
• تو نانی دخوه‌ی.
• ته‌ دلێ من ژ نانی ره‌شكر.
ئه‌ڤه‌ ب شكل، رسته‌یه‌كا مه‌نتقییه‌ و نه‌دووره‌ هه‌ركه‌سه‌ك رۆژانه‌ رسته‌یه‌كا هۆسا ببێژت. پا هه‌لخه‌له‌تاندن fallacy ل كیڤه‌یه‌؟ هه‌لخه‌له‌تاندن ل مه‌نتقیكرنا هه‌ستكرنێیه‌، دل ژ نانی ره‌شبوون، هه‌لوه‌ستێ كه‌سه‌كییه‌ و هیچ هه‌ڤبه‌ندی ب نانخوارنا یێ دیڤه‌ نینه‌، ژبلی په‌یڤا نان.
شێوازێ نانخوارنا یێ به‌رانبه‌ر، چ تێكه‌لی دگه‌ل نانخوارنا من هه‌یه‌؟ بۆچی دلێ من ژ نانی ره‌ش ببت،.. چونكی تو ژی دخوه‌ی؟! ئه‌ڤه‌ هه‌لوه‌سته‌كێ سۆزداری و هه‌لچۆنكیه‌.. وه‌كی، چونكی به‌رپرسه‌ك (-ێن) گه‌نده‌ل باسێ كوردینیێ دكه‌ن، ئه‌ز ئێدی ناكه‌م و من نه‌ڤێت!
وه‌ختێ تو و كه‌سه‌كێ نه‌خواستی و نه‌كه‌س و هه‌ر ناڤه‌كێ دی یێ خراب لێ بكه‌ی، هه‌ڤپشك بن د هزر یان گۆتن یان ره‌فتار یار كار یان جه یان نه‌ژادی و جینان دا، تو دهاڤێژییه‌ كێ؟ كه‌سێ ب دیتنا ته‌ ڤاڕێ یان دهاڤێژییه‌ خوه‌ یان نه‌ژاد و هزر و هه‌رتشتێ هه‌ڤپشك؟ ب گۆتنه‌كا دی، وه‌ختێ تو راستی مرۆڤه‌كێ خراب دهێی، تو دهاڤێژی خرابیا وی و پاشی وی، یان دهاڤێژی تشتێن هه‌ڤپشك، وه‌كی مرۆڤبوونێ؟
هندی ئه‌ز تێدگه‌هم، نابت مرۆڤ هه‌ڤپشكێن خوه‌ دگه‌ل كه‌سێ خراب یان مرۆڤ هزردكه‌ت خرابه‌، ژ خوه‌ داقوتت و بده‌ته‌ خرابی، نه‌خاسمه‌ هه‌كه‌ر ئه‌و تشته‌ بۆ مرۆڤی، ب قه‌در و نرخ بن. خوه‌ شووشتن ژ هه‌ڤپشكان بۆ مرۆڤێن خراب- ب ره‌ئیا مرۆڤی، مرۆڤی ژ هه‌رتشتی دشووت، ب خوه‌ مرۆڤانیا مرۆڤی ژی!!
نموونه‌یه‌كا دی، ئه‌و ژی رۆژانه‌ دهێته‌ بهیستن؛ مه‌لا (….)ی دلێ مه‌ ژ دینی ره‌شكر. بۆچی ئه‌ڤه‌ دهێته‌ گۆت؟ ب كورتی و رۆهنی، چونكی د نه‌هشییا هه‌ركه‌سی دا، مه‌لا خودانێ دینییه‌ و وه‌ختێ وه‌كو ئه‌م هزردكه‌ین دروسته‌ نه‌ئاخڤت، ئه‌م هه‌لوه‌ستی به‌رانبه‌ر مه‌لای وه‌رناگرین، ئه‌م ده‌ربازی ژێده‌رێ مه‌لاتییێ دبین یان پیشه‌ و ژێده‌رێ ناڤ و رسقێ وی دبین، كو دینه‌ خه‌لكی و مه‌لای دگه‌هینته‌ ئێك. ئه‌ڤه‌ هه‌مان هه‌لخه‌له‌تاندنا بۆرییه‌؛ ژ كه‌سی ده‌ربازی هزر و باوه‌ری و گۆتن و ره‌فتارێن وی دبین. كو نه‌دووره‌، یێن گۆتۆی یان یێن مه‌ ب خوه‌ بن. ب گۆتنه‌كا دی، مرۆڤێ گۆتۆ ژ نه‌كۆكییا كه‌سی ده‌ربازی هزرێ دبت و هه‌ڤدژییێ دگه‌ل هزرێ په‌یدا دكه‌ت و هه‌ڤڕكی دكه‌ت خودانێ وێ یێ ره‌ها و هه‌ردووان پێكڤه‌، به‌رگازنده‌ دكه‌ت.
دا ڤه‌گه‌ڕینه‌ رسته‌یا به‌رێ و بپرسین:
• ئه‌رێ به‌رپرسان و به‌رپرسییێ (چ باش چ خراب) چ تێكه‌لییا گه‌وهه‌ری دگه‌ل كوردینیێ هه‌یه‌؟
ب دیتنا من، پتر وه‌كی نانی و دلره‌شبوونێیه‌، ژ وه‌كو دینی و مه‌لای بت. كوردینی پرۆسێسه‌؛ باوه‌ری و ره‌فتاره‌كا كوردبوونێیه‌. تو كورد بی، و خوه‌ وه‌كو كورد بپارێزی، تو كوردینییێ دكه‌ی.. به‌رپرسی، پتر كاره‌كێ گرێدایی كارگێڕی یا ئابۆری- سیاسییه‌. دبت، به‌رپرس هه‌ر كورد نه‌بت، یان كورده‌كێ دووركوردینی بت یان ناخێ وی تژی خرابی بت یان كرێگرتی بت!
لێ رسته‌یا ژۆرین، كانێ چاوا مه‌لا بوویه‌ جه‌ڤه‌نگێ دینی، به‌رپرس ژی كرییه‌ جه‌ڤه‌نگێ كوردینیێ! ل به‌رانبه‌ر، گۆتۆی خوه‌ ب ئاوایه‌كێ نه‌ساز هاڤێژتیه‌ ناڤ كوردینییێ، چ ب زۆری بت یان بۆ مووچه‌ی یان بۆ به‌رژه‌وه‌ندی و تشته‌كێ دی یێ ئه‌و ڤه‌گه‌ڕاندییه‌ سه‌ر نه‌ژادی و ب خێرا به‌رپرسی یێ بوویه‌ كوردڤه‌! ل هه‌مان وه‌خت، چونكی گه‌نده‌لی هه‌یه‌ و مووچه‌ گیرۆنه‌ یان كێمتر دده‌ن، دێ په‌رێ وه‌كی به‌رێ ده‌ستان ژ كوردینیێ به‌رده‌م! گۆتنا سه‌لال به‌س ئه‌ڤێ هه‌لدگرت!
له‌و، پرسیار ئه‌وه‌؛ ئه‌رێ ما كوردینی گرێدایی به‌رپرسانه‌؟ و ژ به‌رپرسان ژی یێن گه‌نده‌ل؟ یان پارچه‌یه‌كه‌ ژ كوردبوونا مرۆڤی؟ ئه‌رێ وه‌ختێ كوردبوون ب به‌رپرسێن گه‌نده‌لڤه‌ دهێته‌ گرێدان، گۆتۆی چ دمینت یان چ بۆ خوه‌ دهێلت كو نه‌كه‌ڤته‌ خانه‌یا دژ-كوردینییێ و نه‌ژادفرۆشیێ؟ هه‌كه‌ر كورد بت.
دێ ئه‌ڤێ ب رسته‌یه‌كا دی، به‌رفه‌هم كه‌م:
• ئه‌ز مرۆڤه‌كێ باشم.
• تو مرۆڤه‌كێ خرابی.
• من نه‌ڤێت ئه‌ز مرۆڤ بم.
ده‌ره‌نجامێ ئه‌ڤێ رسته‌یا ب شكل (مه‌نتقی) هه‌لوه‌سته‌كێ دلینی و هه‌سته‌وه‌رییه‌ به‌رانبه‌ر هه‌ڤنفشه‌كی، و ب زۆری مه‌نتقه‌ك پێ هاتییه‌ چێكرن. ب گۆتنه‌كا دی، زنجیرا رستا مه‌نتقی ب توخمه‌كێ بیانی هاتییه‌ ته‌مامكرن.. ئه‌ڤ رسته‌یه‌كا هه‌لخه‌له‌تاندنێیه‌ ب مه‌نتقی.
ئه‌ڤجا، ئه‌وێ دبێژت ئه‌ڤان به‌رپرسێن گه‌نده‌ل دلێ مه‌ ژ كوردینیێ ره‌شكر! ئۆتۆماتیكی، راستییه‌كا خوه‌ یا ڤه‌شارتی ئاشكرا دكه‌ت و هه‌لخه‌له‌تاندنه‌كێ دكه‌ت. هه‌لخه‌له‌تاندن ئه‌وه‌؛ هه‌لوه‌سته‌كێ دلینی دگه‌ل رسته‌یه‌كا هزری دگونجینت، و راستییا ڤه‌شار ئه‌وه‌؛ خوه‌ ژ كوردینیێ دشووت و كوردینییێ ب به‌رپرسێن گه‌نده‌لڤه‌ گرێ دده‌ت! داكو بارێ كوردبوونێ ژ سه‌رملێن خوه‌ بهاڤێژت. هه‌چوه‌كو ببێژت كه‌سه‌كێ خراب ئاڤێ ڤه‌دخوت، دلێ من ژ ئاڤێ ره‌شه‌ و من نه‌ڤێت!
پرسیاره‌كا ره‌وا؛ كوردینیێ چ هه‌ڤبه‌ندییا گه‌وهه‌ری ب گه‌نده‌لییێڤه‌ هه‌یه‌، تاكو ئه‌ڤ گۆتنه‌ بهێته‌ گۆتن؟ ب دیتنا من، خودانێن ئه‌ڤێ رسته‌یێ دێ راستگۆتر بن هه‌كه‌ر ببێژن: كوردینی باره‌كێ گرانه‌ و مه‌زنێن كوردان داد و دلۆڤان نینن، و بنده‌ستی ب زكێ تێر چێتره‌! باوه‌ر بكه‌ن ئه‌ڤ رسته‌یه‌ گه‌له‌ك مه‌نتقیتره‌ ژ دلێ (مه‌) ژ كوردینیێ ره‌شكر.
چاوا بت، هندی ئه‌ز هزرا خوه‌ دكه‌م ژبلی كولتۆرێ كۆله‌یان و نه‌ڕینا دژمنان لسه‌ر كه‌سێ كورد، ئه‌ز چو یێ دی نابینم. ئه‌ڤ دیتنه‌ ڤه‌ڕێژا گرێدانا ژیانێ و كوردبوونێ ب به‌رپرسانڤه‌یه‌ و باراندنا كێماسیان ل كوردبوونێ نه‌تشته‌كێ دی.. ئه‌ڤه‌ ژ ناخه‌كێ وه‌ستای و ده‌ستداهێلای دزێت، كو ناسنامه‌یا خوه‌ ب كه‌سه‌كێ دی یان ده‌ستهه‌لاتێڤه‌ گرێدده‌ت و به‌رهه‌ڤه‌ ده‌ست ژێ به‌رده‌ت چونكی، وه‌كو هه‌زێن وی نه‌هات.
كوردینی جلك نینه‌، چ ده‌ما مرۆڤی ڤێیا دێ كه‌ته‌ به‌رخوه‌ و چ ده‌ما نه‌ڤێیا دێ هاڤێژت، كوردینی ناسنامه‌یا مرۆڤێ كورده‌؛ یان تو كوردی و دێ كوردینیێ كه‌ی، یان وه‌كو كه‌سه‌كێ جیهانی، دێ نه‌ته‌وه‌ی ژ خوه‌ داقوتی و وه‌كو مرۆڤه‌كێ نه‌تێ و نه‌ژێ، ره‌فتارێ كه‌ی و بۆ خوه‌ ژی.

(مه‌لا) و ئایین و كوردایه‌تی!!
ب هه‌لكه‌فتا یۆبێلا زێڕین یا دامه‌زراندنا (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ).
ژ نڤێسینا: (د. حه‌مید باڤی ـ پرۆفیسورێ هاریكار ل زانكۆیێ)
مانشیت
(پێدڤیه‌ (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ) كارتێكرن ل سه‌ر ئالیێن سیاسی هه‌بیت، دا نێزیكی ئێك بن و پێكڤه‌ خه‌باتێ بكه‌ن)
1ـ د زۆر قووناغان دا ب درێژاهیا دیرۆكا كوردان و كوردستانێ زۆرداری و خورتیه‌كا ئێكجار مه‌زن ل گه‌لێ كوردستانێ ل سه‌ر ده‌ستێ هێره‌شبه‌ر و داگیركه‌ران هاتیه‌كرن، نه‌خاسمه‌ ژ لایێ عه‌ره‌ب و فارس و توركان ڤه‌ ل چه‌رخین بۆرین وهه‌تا نوكه‌، كه‌ كورد تێدا یێن تووشى برسێ و ترسێ، دۆرپێچێ، هێره‌شێ، گرتنێ، زیندانكرنێ، سۆتنێ، كوشتنێ، سێداره‌دانێ، بنئاخكرن (شه‌هیدكرنێ)، چام، قڕكرن، ژناڤبرن، تالان، مالخرابكرن، وێرانى، ئه‌نفال ، سه‌ربڕین، ره‌ڤاندن، جینۆسایدێ و تاوان وگونه‌هباریێن جودا جودا بووینه‌ ب سه‌دان و ب هزاره‌هان جاران! وهه‌تا نوكه‌ وه‌لاتێ وان (كوردستان) یێ داگیركری و پارچه‌كریه‌! و كورد د بێبارن ژ بچویكترین و كێمترین مافێن خوه‌ یێن مرۆڤایه‌تی ونه‌ته‌وی وخودایی و سروشتی و قانوونى.
2ـ ژ بۆ ڕاكرنا زولمێ ل سه‌ر ملله‌تی و بده‌ستڤه‌ئینا مافێن خوه‌ یێن ڕه‌وا كوردان رێخستن و خه‌بات و بزاڤ و به‌رخودان كریه‌ و ب ده‌هان و ب سه‌دان خوه‌پێشاندان و سه‌رهلدان و شۆره‌ش ئه‌نجامداینه‌ دا ژ بنده‌ستیێ ده‌ركه‌ڤن و رۆمه‌تا خوه‌ و ملله‌تێ خوه‌ بپارێزن و ب سه‌رفه‌رازی وب به‌خته‌وه‌ری بژین وه‌كو هه‌موو كه‌سێن سه‌ربه‌ست و ملله‌تێن ئازاد.
3ـ بێگومان شۆره‌شا ئه‌یلۆلێ (١١/ ٩ /١٩٦١- ٦/٣ /١٩٧٥) ب سه‌ركێشیا رێبه‌رێ كوردان خودێ ژێ رازی: مه‌لا مسته‌فا بارزانی (١٤/ ٣/ ١٩٠٣- ١/ ٣/ ١٩٧٩) مه‌زنترین شۆره‌شا كوردستانی بوو د دیرۆكا نوی دا .. ئه‌وا شیایی بۆ جارا ئێكێ ده‌ستكه‌فته‌كێ مه‌زن یێ ده‌ستووری و قانوونی ب ده‌ستخوه‌ ڤه‌ بینیت (ئوتونومی- الحكم الژاتی) كه‌ تێدا حوكمه‌ت و ده‌وله‌تا عیراقێ دان ب هه‌بوونا نه‌ته‌وه‌ و زمانێ كورد و ده‌ڤه‌ر و وه‌لاتێ كوردستانێ و ب ده‌ستهه‌لات و پێكهاتێن وێ دا… ئه‌و شۆره‌شا مه‌زن و به‌رفره‌هـ كه‌ هه‌می ته‌خ وچینێن جڤاكی و پیشه‌یی ل بن خیڤه‌تا خوه‌ كومكرن و رێكخستن (وه‌ك: قوتابیان، لاوان، ژنان….هـ. د) و ده‌رفه‌ته‌كا زێڕین بۆ هه‌میان په‌یدا بوو بۆ كارێ پیشه‌یی و خه‌باتا گشتی بۆ كوردستانێ.
4ـ ئێك ژ وان رێكخراوێن كوردستانێ یێن هاتینه‌ دامه‌زراندن و رێكخستن د ناڤ (شۆره‌شا ئه‌یلولێ) دا وه‌ك به‌رهه‌مه‌كێ زۆر مفادار و رێكخستنه‌كا زۆر گرنگ بۆ جڤاكی (ئێكه‌تیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ/ إتحاد علما‌و الدین الإسلامی فی كوردستان) بوو، كه‌ ل (٢١/ ٩ / ١٩٧٠)ێ ل (گلاله‌) ب ئاماده‌بوون و ل بن چاڤدێریا راسته‌وخوه‌ یا رێبه‌رێ شۆره‌شا ئه‌یلۆلێ خودێ رازی: مه‌لا مسته‌فا بارزانی ول بن درووشمێ (ۆٱعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ ٱللَّهِ جَمِیعًا ۆڵا تَفَرَّقُواْ) هاته‌ دامه‌زراندن… و تایێن خوه‌ ل پارێزگه‌ و ل باژیرێن كوردستانێ ڤه‌كرن و مه‌لا رێكخستن، چونكو مه‌لایێن كورد و مامۆستایێن ئایینی پێشیا هه‌ر كه‌سه‌ك و ته‌خه‌كا دی هه‌ست ب وێ زولم و زۆرداریا ل سه‌ر ملله‌تێ كوردستانێ هه‌ی دكر.. له‌وما ژی پڕانیا سه‌رهلدان و بزاڤ و شۆره‌شێن هاتینه‌ ئه‌نجامدان ل سه‌رانسه‌ری كوردستانێ ل سه‌ر ده‌ستێ شێخ و مه‌لا وزانایێن ئایینی بوون، نه‌خاسمه‌ شۆره‌شا ئه‌یلۆلێ ب تایبه‌تی كه‌ (مه‌لایێن كورد) تێدا سه‌ركرده‌ وكادر و پێشمه‌رگه‌ وفه‌رمانده‌ بوون.
5ـ دامه‌زراندنا (ئێكه‌تیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ) كاره‌كێ زۆر فه‌ر و گه‌له‌ك پێدڤی بوو ژ بۆ رێكخستنا كاروبار و بابه‌تێن ئایینی ودیاركرنا دیتن و رێكا راست و دروست و مفادار د ئیسلامێ دا و ژبۆ به‌ڕه‌ڤانیكرنێ ژ مافێن ڕه‌وا یێن گه‌لێ كوردستانێ و رۆنكرنا ئه‌وێ زولم و زۆریا ل سه‌ر ملله‌تی ژلایێ ده‌وله‌تێن داگیركه‌ر ڤه‌ و ناساندنا كورد و كوردستانێ و ماف وداخوازیێن وان بۆ جیهانا ئیسلامی ب گشتی.
6ـ (ئێكه‌تیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ) رۆله‌كێ باش وكاریگه‌ر گرایه‌ ـ سه‌ره‌رای كێماسیان ـ د قووناغێن جودا جودا دا، نه‌خاسمه‌ د شۆره‌شا ئه‌یلۆلێ دا و ب تایبه‌تی د قووناغا شه‌ڕی دا ـ كه‌ دادگه‌هـ و داموده‌زگه‌هێن كارگێری یێن فه‌رمی وكارا ل ده‌ڤه‌را شۆره‌شێ زور د كێم بوون یان هه‌ما د بنی دا نه‌بوون ـ له‌وما ئێكه‌تیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ ومه‌لایێن كورد زێده‌باری ئه‌ركێن: ئایینی (پێشنڤێژ و په‌یڤخواندنا رۆژا ئه‌ینیێ، و ژنماره‌كرن و به‌ردان، وفه‌توا دان و دیاركرنا حه‌لالی و حه‌رامی، و به‌لاڤه‌كرنا میراتێ وه‌غه‌ركری…)، و جڤاكی (كرنا شیره‌تێن قه‌نجیێ وچاكیێ، وناڤبه‌نچیاتیا خێرێ وپێكئینان د ناڤبه‌را ئالیێن ناكۆك…) و په‌روه‌رده‌یی (فێركرن و نیشادانا نڤێسینێ و خواندنێ بۆ زارۆیان ل مزگه‌فتێ)، و كوردایه‌تیێ (خوه‌ڕاگرتن و پشتگیریا شۆره‌شێ وبه‌ڕه‌ڤانیكرن ژ مافێن وه‌لاتیان و ملله‌تی)، ئه‌ركێن كارگێری ژى هه‌بوون (كه‌ ب ده‌هان ئارێشێن ئه‌ردی و مولكداریێ و ئالوزیێن بازاركرنێن جودا جودا…هـ.د) چاره‌سه‌ركرینه‌ ل دووڤ دیتنا (شه‌ریعه‌تێ ئیسلامێ) و هۆسا (مه‌لایێ كورد) ب كارێ خوه‌ یێ پیرۆز ئێمناهی و ئارامیا جڤاكی ڕاگرتیه‌ وتاكه‌كێ ساخله‌م په‌روه‌رده‌ و ئاڤاكریه‌… و توند و تیژی لاواز كریه‌ و رێك ل به‌ر گه‌شه‌كرنا وێ گرتیه‌. و پشتى راوه‌ستانا شۆره‌شا ئه‌یلۆلێ ژى (ل ٦ ئادارا ١٩٧٥) مه‌لایێن كورد و (ئێكه‌تیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ) به‌رده‌وامی دایه‌ خه‌بات وكارێ خوه‌ یێ ئایینی و كوردایه‌تیێ وخزمه‌تا جڤاكی كریه‌ د ناڤ رێزێن شۆره‌شا گولانێ (٢٦/ ٥/ ١٩٧٦- ٢٥ / ٨/ ١٩٨٨) دا، وه‌ك به‌رده‌وامیدان بۆ كار و خه‌بات خوه‌ د شۆره‌شا ئه‌یلولێ دا، هه‌روه‌سا پشتى كریارێن پیس و چه‌په‌ل و جینۆسایدا ئه‌نفالێن ره‌ش (٢٥/ ٨ / ١٩٨٨- ٦ /٩ / ١٩٨٨) ژى مه‌لایێن كورد د وێ قووناغا ئاواره‌بوونێ و په‌نابه‌ریێ یا سه‌خت و دژوار و ته‌نگاڤ دا ره‌نج و كه‌دا (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ) ژبیر نه‌كریه‌ وده‌ست ژێ نه‌ به‌رداینه‌ .. به‌لكو داموده‌زگه‌هێن وێ نویژه‌نكرینه‌ د ناڤ كه‌مپ و ئوردیگایێن ئاواره‌یان دا ل باكۆر ورۆژهه‌لاتێ كوردستانێ (توركیا و ئیران) وخواندنگه‌هێن ئایینی ـ نیشتیمانی ڤه‌كرینه‌ وب هه‌می ئه‌ركێن خوه‌ یێن ئایینی و په‌روه‌رده‌یی و جڤاكی وكوردایه‌تی و(فه‌توا و قه‌زایی) رابووینه‌ و ئارامی و ئێمناهیا جڤاكی ڕاگرتیه‌ و پشتی سه‌رهلدانا پیرۆز ژی (ئادارا ١٩٩١) مه‌لایێن كوردپه‌وه‌ر و (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ) به‌رده‌وامی دا خه‌بات و كارێ خوه‌ یێ پیرۆز ل سه‌رانسه‌ری هه‌رێما كوردستانێ ل دووڤ رێنمایێن كۆنگرێن خوه‌ یێن گشتی (هه‌تا ٢٤- ٢٦/ ٧/ 2018 شه‌ش كۆنفرانس گرێداینه‌ و كرینه‌) كه‌ پشتی ڤه‌كێشانا رژێما عیراقێ بۆ داموده‌زگه‌هێن فه‌رمی ژ هه‌رێما كوردستانێ (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ) ب ئه‌ركێن خوه‌ یێن ئایینی و كوردایه‌تی رابوو و داكۆكی و پشته‌ڤانی ل ئاڤاكرنا په‌رله‌مان و حوكمه‌تا كوردستانێ كر، وپشتى ژناڤچوونا رژێما به‌عسیان پشتگیریا مامێن گه‌لێ كوردستانێ یێن نه‌ته‌وی و دستووری كر د ناڤ سیسته‌مێ حوكمڕانیا عیراقه‌كا فیدرالی دا و ل سه‌رده‌مێ هێڕه‌شا رێكخراوا (داعش) یا تیرۆرستی بۆ سه‌ر كوردستانێ و شه‌ڕێ دژى وێ بار و ئه‌ركه‌كێ زۆر مه‌زن و قوڕس كه‌فته‌ سه‌ر ملێن (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ) له‌وما ب شه‌ڤ و رۆژ مل ب ملێ پێشمه‌رگه‌هێن قاره‌مان ڤه‌ به‌رهنگارێ تیرۆرستێن (داعش و ماعش) بوون، نه‌خاسمه‌ ژ لایێ ره‌تدكرنا بیر و هزرێن وان یێن گه‌مار وگه‌نی ڤه‌… كه‌ رسواكرن و ره‌فتار و كریارێن وان یێن پیس و چه‌په‌ل ب دژواری شه‌رمزار كرن و ل گه‌ل پێشمه‌رگه‌هێ كوردستانێ د سه‌نگه‌ر و چه‌په‌رێن شه‌ڕه‌فێ دا ب هه‌می شیانێن خوه‌ شه‌ڕێ وان بێ ئۆل و بێ وژدانان كر وپێشوازیه‌كا گه‌رم ل ئاواره‌یێن هه‌می ته‌خوچینێن جڤاكی كر… و د ریفراندۆمێ و ده‌نگدانا سه‌ربه‌خوه‌یا كوردستانێ دا (ل٢٥/٩/٢٠١٧) خودان هه‌لویست بوو و پشته‌ڤانیه‌كا ئێكجار مه‌زن ژێ كر و به‌رده‌وام به‌ڕه‌ڤانیێ دكه‌ت ژ مافێ گه‌لێ كوردستانێ ل ده‌ڤه‌رێن ڤه‌قه‌تیایی ل دووڤ بنه‌مایێن شه‌ریعه‌تێ ئیسلامێ ومافێن مرۆڤی و ده‌ستورێ عیراقێ … و هه‌تا نوكه‌ (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ) ل سه‌ر دلسۆزی و خه‌مخۆری و خه‌باتا خوه‌ بۆ ئایینێ ئیسلامێ یێ پیرۆز و دۆزێن كوردایه‌تیێ یێن ڕه‌وا یا رژد و به‌رده‌وامه‌..
7ـ ئه‌ڤروۆ زۆر گرنگ و پێدڤیه‌ ل سه‌ر (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ) باشتر و چێتر و وێره‌كتر كارێن خوه‌ رێكبێخیت و خه‌باتێ بكه‌ت بۆ بجهئینانا وان ئارمانجێن (ئایینی و مرۆڤایه‌تی وجڤاكی و كوردایه‌تیێ) ئه‌وێن بۆ وان هاتیه‌ دامه‌زراندن و رێكئێخستن ل دووڤ ره‌وشا سه‌رده‌می وكاودانێن رۆژه‌ڤێ.. ژ وان:
أ‌ـ رێكخستنا كاروبارێن خوه‌ یێن پیشه‌یی وبه‌ڕه‌ڤانیكرن ژ مافێن ئه‌ندامێن خوه‌ (مادی ومه‌عنه‌وی) و مافێن مه‌لایێن كوردپه‌روه‌ر ب گشتی ژ هه‌می ئالیان ڤه‌.
ب‌ ـ به‌ڕه‌ڤانیكرن ژ ئازادیا ئایینێ ئیسلامێ و بیر و هزرێن وی یێن راست و دروست و په‌یره‌وێ نه‌رم و ناڤنجێ و په‌یاما پیرۆزا مزگه‌فتان.
ت‌ ـ داكۆكیكرن ل لێبۆرین و پێكڤه‌ژیانێ ل كوردستانێ د ناڤبه‌را هه‌می ته‌خوچینێن جڤاكی و بنه‌مایێن بیر و هزری وپێكهاتێن ئایینی و مه‌زهه‌بی و نه‌ته‌وی دا … ژ بۆ هێوركرنا وه‌لاتیان و ئارامیا جڤاكی.
پ‌ ـ به‌رهنگاربوونا توند و تیژیێ ل سه‌ر هه‌می ئاستان ود هه‌می بوار و بیاڤان دا… و به‌رچاڤكرنا بنه‌مایێن مرۆڤایه‌تیێ و پێكڤه‌ژیانێ و سینگفره‌هیێ وهزرڤه‌بوونێ، وپاشڤه‌لێدانا ناكۆكیێن كه‌لتۆری ودیرۆكێ و رویدانێن كومانلێكری ودیتنێن بێ بنه‌مایێن راسسته‌قینه‌.
ج‌ ـ پویته‌دان ب خواندنا ئایینی ل خواندنگه‌هـ و په‌یمانگه‌هـ وزانكۆیێن كوردستانێ ل دووڤ په‌یره‌وێ ئیسلامێ یێ راست و دروست بۆ ئاڤاكرنا مه‌لایێن دلسۆز و ئولدار و مرۆڤخواز و كوردپه‌روه‌ر و ئاڤاكه‌ر بۆ جڤاكه‌كێ كوردستانی یێ فڕه‌ ره‌نگ وده‌نگ و هشیار و ساخله‌م.
ح ـ خومالیكرنا داموده‌زگه‌هێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ و سه‌ربه‌خوه‌یا وان و ئاڤاكرنا لێڤه‌گه‌رێ ئایینی یێ كوردستانێ (المرجع الدینی الكوردستانی) بۆ موسلمانان.. و گرێدانا پێوه‌ندیێن وه‌كهه‌ڤیێ و هاریكاریێ د گه‌ل داموده‌زگه‌هێن ئایینی ل جیهانا ئیسلامی وگه‌هاندنا دۆز و مافێن گه‌لێ كوردستانێ و ئه‌و زۆرداریا لێ دهێته‌كرن ژ لایێ (عه‌ره‌ب وفارس وتوركان) ڤه‌ بۆ ده‌ستهه‌لاتێن جیهانا ئیسلامی و ڤه‌دیتنا چاره‌سه‌ریێن گونجای ل دووڤ شه‌نگستێن ئایینێ ئیسلامێ و بنه‌مایێن مرۆڤایه‌تیێ و دیتن و شه‌ریعه‌تێ خودایی.
خ‌ ـ گرنگه‌ و پێدڤیه‌ (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ) كه‌سایه‌تیه‌كا خوڕستی وسه‌ربه‌خوه‌ بۆ خوه‌ ئاڤا بكه‌ت (ل دووڤ بنه‌مایێن ئایینی و ره‌وایه‌تیا كوردایه‌تیێ) و په‌یاما خوه‌ یا نه‌گوهۆڕ هه‌بیت ده‌ربارا دۆز و مافێن گه‌لێ كوردستانێ بێ كارتێكرنا هێز و رێكخراو و پارتێن سیاسى… به‌لكو پێدڤیه‌ (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ) ئه‌وێ كارتێكرن هه‌بیت ل سه‌ر ئالیێن سیاسی دا د نێزیكی ئێك بن و پێكڤه‌ خه‌باتێ بكه‌ن و بژین و به‌رژه‌وه‌ندیێن كوردستانێ بپارێزن وخزمه‌تا ملله‌تی ب دروستایێ بكه‌ن ودادپه‌روه‌ریا جڤاكی بچه‌سپینن و مافێن وه‌لاتیان دابین بكه‌ن دا ب خۆشى و ب سه‌رفه‌رازی و ب به‌خته‌وه‌ری وب ئازادانه‌ بژین.
ـ هیڤیه‌ ڤه‌كولینێن زانستی ل سه‌ر خه‌باتا (٥٠) سالان یا (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ) بهێنه‌كرن و پرتووك بهێنه‌ نڤێسین وب شێوازه‌كێ ئه‌كادیمی كار و خه‌بات و چالاكیێن وێ بهێته‌ هه‌لسه‌نگاندن.. دا كارێن باش و چاك و مفادار و گه‌ش و سه‌ركه‌فتیانه‌ ببنه‌ جهێ رێزلێنانێ و ده‌ستخۆشیێ و خه‌لاتكرنێ، و یێن خراب وشاش ژی ببنه‌ وانه‌ و ئه‌گه‌رێ لخوه‌زڤرینێ و راستڤه‌كرنێ.
ـ پیرۆزه‌ سالڤه‌گه‌را (٥٠) سالیا دامه‌زراندنا (ئێكه‌تیا زانیێن ئایینێ ئیسلامێ ل كوردستانێ) و خه‌باتا وێ یا ئایینی و جڤاكی و مرۆڤایه‌تی و كوردایه‌تی.
ـ سلاڤ و رێز بۆ هه‌می مه‌لایێن كوردستانێ ئه‌وێن رۆلێ خوه‌ یێ ئایینی و كوردایه‌تی ب دروستایی دگێرن.

محه‌مه‌د چه‌لكی
حه‌تا ده‌مه‌كێ نه‌ یێ دویر ئیسرائیل بۆ عه‌ره‌بان دوژمنێ هه‌ژمار ئێك بوو و ته‌ڤ ده‌وله‌تێن عه‌ره‌بان په‌یوه‌ندی ل گه‌ل هه‌بوون، ب هێلا سۆر دزانین و ددانان و بریارێن كۆمكارا عه‌ره‌بی به‌رامبه‌ری گرێدانا په‌یوه‌ندیان ل گه‌ل ئیسرائیلێ دێ كه‌ڤیته‌ به‌ر لیسته‌كا درێژ یا عمبارگۆیان. ئه‌ڤه‌ ل گه‌ل مسرێ هاته‌كرن، چونكو مسرێ ل 17/9/1978.رێككه‌فتنا ئاشتیێ ل گه‌ل ئیسرائیلێ موهر كربوو، ته‌ڤایا ده‌وله‌تێن عه‌ره‌بی مسر ژ كۆمكارا عه‌ره‌بی ده‌رێخستن و باره‌گایێ كۆمكارا عه‌ره‌بی ژ قاهیره‌ ڤه‌گوهاستن تونسێ. دوژمناتیا ئیسرائیلێ د ناڤ جاددا عه‌ره‌بی دا گه‌هه‌شتبوو ڕاده‌كێ نه‌به‌رهۆش ژبلی گه‌له‌ك هه‌وێن شه‌ری ل گه‌ل ئیسرائیلێ و درویشمێ “دێ ئیسرائیلیان هاڤێنه‌ به‌حرێ” درووشمێ ئێكبوو، لێ د هه‌موو شه‌رێن عه‌ره‌بان ل گه‌ل ئیسرائیلێ كرین خوساره‌ت ببوون و هه‌تا وی ڕاده‌ی ل سالا ١٩٦٧ هه‌موو فله‌ستین ژ ده‌ست عه‌ره‌بان ئیناده‌ر و ده‌ستدان سه‌ر ئورشه‌لیمێ (قودسێ) و پشتی ده‌مه‌كی كره‌ پایته‌خت.
هه‌لبه‌ت مه‌ره‌ما من نه‌ كرنۆلۆجیا دوژمناتی و شه‌ڕێ عه‌ره‌بان و ئیسرائیلێ رێزكه‌م، لێ من خواست ئاڤرۆیه‌كێ ل وێ دوژمناتیا ل نابه‌ینا ده‌وله‌تێن عه‌ره‌بی و ئیسرائیلێ بده‌م دا بۆ هه‌وه‌ دیاربیت كو كینا عه‌ره‌بان و نه‌فره‌تیا ئیسرائیلیان ل ده‌ف عه‌ره‌ب و هنده‌ك بۆسلمانێن نه‌ عه‌ره‌ب دیاركه‌م. دیرۆك شاهده‌ كو ئیسرائیل چ جارا یا عه‌ره‌بان نه‌بوویه‌، به‌لكو وه‌ك عه‌رد یا ئیسرائیلیان بوویه‌ و هه‌ردو دینێن ب ناڤێ عه‌سمانی جوهاتی و مه‌سیحی) ژ ئیسرائیلێ ده‌ركه‌فتنه‌، هه‌روه‌سا گه‌له‌ك تێكست و ئایه‌تێن قۆرئانێ ژی ته‌كه‌زیێ دكه‌ن كو ئیسرائیل عه‌ردێ جوهیانه‌ یانژی ب گۆتنا قۆرئانێ عه‌ردێ به‌نی ئیسرائیلیانه‌، لێ ژ به‌ر گه‌له‌ك سه‌ده‌مێن دیرۆكی و دژواریا داگیركه‌ریا عه‌ره‌بی و ئوسمانی هێدی هێدی سیمایێ ئیسرائیلێ یێ جوگرافی خولكێ عه‌ره‌بی گرت. دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا ئیسرائیلێ بخوه‌ چیرۆكه‌ك تراژیدییه‌، لێ ب مێرانی شه‌ڕێ عه‌ره‌بان كر و هه‌تا شیان بگه‌هنه‌ قووناغا ئه‌ڤرۆ كو ل رۆژهه‌لاتا ناڤین ده‌وله‌تا هژمار ئێكه‌ ژلایێ ئابووری و پێشكه‌فتنا زانستی ڤه‌ زێده‌باری مێرگا دیمۆكراتیه‌تێیه‌. باڵاده‌ستیا ئیسرائیلێ ل سه‌ر ده‌وله‌تێن ده‌ڤه‌رێ ژ هه‌ر لایه‌كیڤه‌ وه‌كریه‌ كو ده‌وله‌تێن عه‌ره‌بی هه‌می خه‌ونا ب پێشكه‌فتنا ئیسرائیلێڤه‌ ببینن، ئه‌ڤجا هێدی هێدی دیوارێ دوژمناتیا ئیسرائیلێ ل گه‌ل عه‌ره‌بان به‌ره‌ف هه‌ڕفینێ چوو ب تایبه‌ت پشتی مسرێ ره‌فا ده‌وله‌تێن به‌رهه‌لستكار به‌ردای و رێككه‌فتنا ئاشتیێ ته‌ك لایانه‌ ل گه‌ل ئیسرائیسلێ مۆركری. پشتی مسرێ ئوردن ژی چوو رێزا مسرێ. بێهیڤی بوونا فله‌ستینیان ژ كۆمكارا عه‌ره‌بی وه‌كو روینێ ژ ئاڤێ گرتی ل ساڵا ١٩٩٣ رێككه‌فتنا ئوسلۆ ل گه‌ل ئیسرائیلیان مۆركر و پلۆ(رێكخراوا رزگاریا فله‌ستین) ڤه‌گه‌ریا كنارێ رۆژئاڤا(الچفه‌ الغربیه‌) و هه‌رێما غه‌ززه‌ و نیڤ ده‌وله‌ته‌ك بۆ خوه‌ ئاڤاكرن. پشتی نه‌مانا تابۆیا گرێدانا په‌یوه‌ندیان ل گه‌ل ئیسرائیلێ ئه‌ڤجا بوویه‌ به‌ربه‌زانكانێ كانێ كی دێ پتر خوه‌ نێزیكی ئیسرائیلێ كه‌ت، ئیسرائیل وه‌ك كارتا لێبوورینێ (صك الغفران) لێهاتبوو كو پێ بگه‌هن ئه‌مریكا و رۆژئاڤا بگشتی و ئه‌ڤ دیده‌ حه‌تا ئه‌ڤرۆ ژی به‌رده‌وامه‌ و سه‌ره‌ داڤێن ڤی تێگه‌هی گه‌هه‌شتیه‌ كوردستانێ و مه‌دیت ده‌ما شمعون پێرز مری ل دهۆكێ هنده‌كان تازیا وی دانان. ئه‌ڤه‌ وێ دگه‌هینیت ئیسرائیل بوویه‌ خودان باندۆره‌كا گرنگ و بسه‌نگ ل ده‌ڤه‌رێ.
ده‌ڤه‌را رۆژهه‌ڵاتا ناڤین د شه‌ڕه‌كێ بێ یه‌مانێ ناڤخوه‌ دا دژیت و ب تایبه‌ت ده‌ڤه‌را عه‌ره‌بی و پڕانیا توندڕه‌وێن ئیسلامی ژ ڤان وه‌ڵاتان ده‌ركه‌فتنه‌ و بوونه‌ بارگرانی ل سه‌ر پێشكه‌فتنا ڤێ ده‌ڤه‌رێ و ژلایێ دیڤه‌ ده‌وله‌تا تورك یا بزاڤێن ڤه‌گه‌راندنا رۆلێ ئوسمانیان دكه‌ت و ئیرانی ڤه‌كری دبێژیت مه‌ پێنج پایته‌ختێن ده‌وله‌تێن عه‌ره‌بی داگیركریه‌ و هنده‌كێن دی برێڤه‌نه‌ ئیماژه‌یه‌ بۆ به‌حرێن و سعودیا. گڤاشتنێن ڤان هه‌ردو ده‌وله‌تێن خه‌ونان ب رۆلێ خوه‌ یێن به‌رێڤه‌ دبینن عه‌ره‌بێن كه‌نداڤێ فارسی ماینه‌ نابه‌ینا نالا ده‌وله‌تا ئیرانێ و چه‌كۆچێ ئوسمانیێن نوی و رۆژ بۆ رۆژێ هه‌ژموونا ئیران ـ توركیا ل ده‌ڤه‌رێ بهێز دكه‌ڤیت، توركیا ب پشته‌ڤانیا باسكێ ئیسلاما سونی و ئیران ب هاریكاریا باسكێ شیعه‌ هه‌موو شیان دانه‌ خه‌بتاندن، ئه‌گه‌ر كریزا ئابووری ل توركیا و ئیرانێ نه‌بایه‌ نوكه‌ سیمایێ رۆژهه‌لاتا ناڤین هاتبایه‌ گوهۆرین.
ئه‌ڤ رێككه‌فتنا ئیمارات، به‌حرێن د گه‌ل ئیسرائیلێ بۆ هندێیه‌ داكو هه‌ژموونا توركیا و ئیرانێ نه‌هێلن چونكو ئه‌مریكا دخوازیت رژێما ئیرانێ چه‌مبه‌ر بكه‌ت حه‌تا دگه‌هته‌ ئاستێ ب خوه‌ هه‌لوه‌شیانێ یان نه‌چارببیت ژ پرۆگرامێ ئه‌تۆمی و ده‌ستێوه‌ردانێن خوه‌ ل ده‌ڤه‌رێ بڕاگریت. بۆ توركیا ژی هه‌مان دید ڕاسته‌ ئانكو ب ڤێ پێنگاڤێ دێ هه‌ڤسه‌نگی دروست بیت و توركیا نه‌چاربیت خوه‌ ژ ده‌ڤه‌رێ بكێشیت و ڤه‌كێشیانا وێ ژ رۆژهه‌لاتێ ده‌ریا سپی و ڕاگرتنا لێگه‌رینا په‌ترۆل ـ گازێ ل ده‌ریایێ ڤێ دیدا مه‌ ڕاست ده‌ردئێخن. ئه‌ڤ رێككه‌فتنا ئاشتیێ دێ رۆژهه‌ڵاته‌كا نوی یا دویر ژ هه‌ژموونا توركیا ـ ئیرانێ بیت و دێ ده‌ڤه‌ر به‌ر ب ئارامیێ ڤه‌ به‌ت، چونكو هه‌ر ئێك ژ توركیا و ئیرانێ خوه‌دی ئه‌جندایێن مه‌ترسیدارن بۆ تێكدانا ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ و گه‌رمكرنا شه‌رێ تائیفی و ئتنی ل ده‌ڤه‌رێ، پشتی ڤێ رێككه‌فتنێ دێ گه‌له‌ك ده‌وله‌تێن دن چنه‌ د ڤی به‌ره‌ی دا به‌ره‌یێ ئاشتی و پێكڤه‌ژیانێ، چونكو ب ئاشتی و ئارامیێ وه‌ڵات پێشدكه‌ڤن. ل كوردستانێ ژی دێ هه‌ژموونا توركیا و ئیرانێ كێم بیت و نه‌مانا گڤاشتنێن وان دێ رێ خوه‌شكه‌ت كو حوكمه‌تا هه‌رێمێ ل گه‌ل به‌غدا بگه‌هنه‌ رێككه‌فتنا ئێكجاری، دڤێت ژبیرنه‌كه‌ین ئه‌مریكا ب هه‌موو شیانێن خوه‌ پشته‌ڤانیا حوكمه‌تا كازمی دكه‌ت و یێن به‌رهه‌ڤیا دكه‌ن كو ب لیسته‌كا سه‌ربخوه‌ داكه‌ڤیته‌ هه‌لبژارتنێن بهێن، كو ئه‌ڤه‌ ئیماژه‌نه‌ دێ سیمایێ رۆژهه‌ڵاتا ناڤین هێته‌ گوهۆڕین.

محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامێدی
پشتی دامه‌زراندنا پارتی دیمۆكراتی كوردستان ل ١٦/٨/١٩٤٦ ب سه‌رۆكاتیا بارزانیێ نه‌مر مسته‌فا و نه‌مانا سیسته‌مێ شاهنشاهی العراقێ و بۆ یێ كۆماری، ب هه‌لدانا شۆره‌شا ١٤ تیرمه‌هێ سالا١٩٥٨. چریسكێن شۆره‌شا ئیلۆنێ هه‌لبوون ل ١١/٩/١٩٦١ژ ئه‌گه‌رێ هه‌لۆیستێ شۆفێنی و ره‌گه‌زپه‌رستی و سته‌مكاریێ یێ ده‌سته‌كا حوكمدار ل گه‌ل عه‌بدولكه‌ریم قاسم سه‌رۆكێ كۆمارا عیراقێ و ئه‌و ده‌سته‌ك هۆكارێن نه‌جێبه‌جێكرنا سۆز و په‌یمانێن داینه‌ كوردان بۆ به‌ر ب كیانه‌كێ كوردی یێ دیمۆكراسی ل دووڤ سیسته‌مێ وی ده‌می. لێ هه‌رچه‌ند بۆ كورد ئاشتیخوازبوون دژی شه‌ری بوون و تێكچوونا ئارامیێ ل ده‌ڤه‌رێ و هه‌ولدانه‌كا ژدل ژ لایێ سه‌ركده‌یا كوردی ڤه‌ هاته‌ كرن دا بگه‌هنه‌ چاره‌سه‌ریه‌كا ئاشتییانه‌ ل گه‌ل حوكمه‌تێ، لێ مخابن و ل جاتی ئاشتیێ و چاره‌سه‌ریا كێشا ملله‌تێ كورد، رژێمێ هێرشێن ئه‌ردی و ئه‌سمانی كرنه‌ سه‌ر كوردستانێ، له‌ورا كورد ب ڤێ شۆره‌شا پیرۆز رابوون ب قومانداریا بارزانیێ نه‌مر مسته‌فا وه‌ك شۆره‌شه‌كا ته‌ڤایی ب ته‌خوچین و نه‌ته‌وا ڤه‌ و هه‌موو لایه‌نێنن سیاسی و ئولو ئایینا ڤه‌ تا عه‌ره‌ب و توركۆماناڤه‌، وه‌ك مه‌زنترین ریفراندۆم بۆ عیراقه‌كا دیمۆكراسی و چاره‌نڤیسێ كورد و كوردستانیا ب هه‌بوونا كیانه‌كێ سه‌ربه‌خوه‌ ب حوكمێ لامه‌ركه‌زی پاشی یێ ئوتونومێ، وه‌ك مافه‌كێ شه‌رعی یێ ره‌وا، ل دووڤ یاداشتنامه‌ و شه‌رعیه‌تا دووه‌لی، كو ئه‌ڤ شۆره‌شه‌ یا دوور بوو ژ ململان و چارچووڤێ حزبایه‌تیێ ولایه‌نگریێ، ب درووشمێ به‌رگریێ و خۆراكرتنا ملله‌تێ كورد و كوردستانیان وعیراقێ، هه‌رچه‌نده‌ ب سه‌رپه‌رشتیا پارتی دیمۆكراتی كوردستانێ بوو و بارزانیێ باب مسته‌فا. هه‌می پێكڤه‌ د سه‌نگه‌ره‌كی دا ب ئێك دل و جان و خوینا وان تێكه‌لی ڤی خاكێ پیرۆز بوو و ب ئه‌ركێ خوه‌ یێ دلسۆز و خه‌مخۆر یێ نیشتیمانی و نه‌ته‌وه‌یی رادبوون. كو نه‌ كورد ب تنێ ب ڤێ چه‌ندێ رابوون، ژ نه‌ته‌وه‌ و ئۆل و ئایینێن دی ژی پشكداری د ڤێ شۆره‌شا ته‌ڤایی دا كریه‌ كو تهێتن وه‌ك مه‌زنترین ریفراندۆما شۆره‌شگێر یا سه‌روی ده‌می، ئانكو به‌ری 59 سالان. كو ئارمانج و بیروباوه‌ر و نه‌خشه‌ و پلانان ڤه‌ شۆره‌شه‌كا پێشكه‌فتی بوو، هه‌روه‌سا ژ ئالیێ هزرا ته‌ڤایی و وه‌كهه‌ڤیا هه‌می پێكهاتیا د چارچووڤێ خه‌بات و بزاڤ و ژین و ژیارێ و بزاڤا رزگاریخوازیێ دا. كو ئارمانجا هه‌موویان ئاڤاكرنا كوردستانه‌كا ئازاد و سه‌ربه‌خوه‌ ب مافێن خوه‌ یێن ره‌وا و چاره‌نڤیسێ ملله‌تی، هه‌روه‌سا درستبوونا عیراقه‌كا دیمۆكراسی یاڤالا ژ هه‌می كارێن شۆفێنی و ره‌گه‌زپه‌رستیێ وسته‌مكاریێ. شۆره‌شا ئێلۆنێ شۆره‌شه‌كا مه‌زن بوو و جهێ به‌ربه‌حس و خه‌به‌ر و ڤه‌كۆلینان بۆ سه‌ر ئاستێ عیراقێ و جیهانێ، كو به‌رهه‌مێ وێ رێكه‌فتنا ١١ ئادارێ بۆ سالا١٩٧٠. ل بیره‌وه‌ریا (59) سالی یا شـۆره‌شا ئیلۆنێ یا پیرۆز. رۆژا به‌رخودانێ و هه‌لبوونا خه‌تیرا ئێكه‌مین شۆره‌شه‌كا كوردی یاسه‌رده‌م، هه‌می رۆژێن سه‌خت و دژوار و ته‌ڤایێ و جانفیدایێ و شه‌ڕێن دژی سته‌مكاریێ و دكتاتۆریه‌تێ و سه‌ركه‌فتن و ده‌ستكه‌فتیێن ڤێ شۆره‌شێ دهێنه‌ بیرا مه‌ هه‌میان و ب رێز و نه‌وازشا ڤه‌ به‌ژنا خوه‌ دچه‌مینین بۆ شه‌هیدێن نه‌مر یێن ڤێ شۆره‌شا پیرۆز و ته‌ڤایا شه‌هیدێن كورد و كوردستانێ. ئه‌ڤرۆ ژی ملله‌تێ مه‌ یێ شه‌ره‌فمه‌ند، یێ دلسۆزه‌ و ب ئیراده‌یه‌ بۆ بده‌ستڤه‌ئینانا مافێ خوه‌ یێ ره‌وا و خودانێ خوه‌ قاره‌مانایه‌ و خورته‌مێر و عه‌گید و پێشمه‌رگانه‌ وكه‌سانێن ب ناڤوده‌نگ، د بیاڤێ خه‌بات و جانفیدایێ و بده‌ستڤه‌ئینانا سه‌ركه‌فتنان د گه‌له‌ك شه‌ڕ و داستانان دا و سینگێ خوه‌ ژ گولله‌یێن دوژمنی نه‌دایه‌ پاش ل پێشیا ڤێ رێبازێ پیرۆز سه‌رۆكێ خۆشتڤی مه‌سعود بارزانی. ئه‌ڤچا بلا شۆره‌شا ئیلۆنێ بمینیت هه‌رده‌م درووشم و سیمایێ ته‌ڤایێ و سه‌ربۆره‌كا خۆرت و دژوار بۆ ئێكرێزیا ملله‌تێ كورد.

غه‌ریب یوسف
سالانه‌ ل یازده‌ ئیلۆنێ بیرهاتنه‌كا پرخۆش و به‌رهه‌مدار دهێته‌ بیرامه‌، ئه‌و ژى رۆژا ده‌ستپێكرنا شۆڕه‌شا ئیلۆنا مه‌زن بوو، كو به‌رى (59) سالان ئه‌و شۆڕه‌ش ب سه‌رۆكاتى و رابه‌ریا مه‌لا مسته‌فایێ نه‌مر هاته‌ ئه‌نجامدان و ئه‌وێ شۆڕه‌شێ ناسناما كوردان پاراست، هه‌روه‌سا ملله‌تێ كورد ژى بۆ هه‌موو جیهانێ دا نیاسین.
هه‌لبه‌ت ئه‌نجامدانا شۆڕه‌شا ئیلۆنێ ژ چو ڤالاتیان نه‌ هاتبوو، به‌لكو پشتى وێ چه‌ندێ هات كو ل وى ده‌مى ملله‌تێ كورد ل به‌ر گه‌فێن نه‌مانێ بوو، و رژێما عیراقێ یا وى سه‌رده‌مى ب هه‌ڤكارى ل گه‌ل هنده‌ك وه‌لاتێن ئه‌قلیمى كو ئه‌و ژى دوژمنێن كوردان بوون پلان دانان كو ب ئێكجارى تۆڤێ كوردان نه‌هێلن، له‌ورا ئه‌وا ژ ده‌ستێن وان هاتى و زێده‌تر ژى دژى كوردان ئه‌نجام دان، له‌ورا وه‌ك به‌رپرسایه‌تیه‌كا دیرۆكى و ژبۆ هندێ كو كورد بهێنه‌ پاراستن و ژقركرنێ رزگار ببن، نه‌مر مه‌لا مسته‌فایێ بارزانى هزرا د ئه‌نجامدانا شۆڕه‌شێ دا كر و به‌رى هه‌ر تشته‌كى هژماره‌كا كۆمبوونان ل گه‌ل فه‌رمانده‌ و سه‌ركردێن پێشمه‌رگه‌ى كرن و گۆته‌ وان ناسناما ملله‌تێ كورد یا د مه‌ترسیێ و ب هه‌ر چو ره‌نگه‌كێ هه‌بیت دڤێت ئه‌م نه‌هێلین دوژمنێن مه‌ ب خه‌ونێن خوه‌ یێن چه‌په‌ل شاد ببن، دوودا وه‌ك به‌رهه‌ڤیه‌ك بۆ شۆڕه‌شێ بارزانى ل هه‌موو كوردستانێ گه‌ڕیا و هه‌ر ده‌ڤه‌ره‌كا چۆبایێ دا ل گه‌ل خه‌لكێ وێ ده‌ڤه‌رێ كۆن بیت و بێژیته‌ وان هه‌كه‌ هوون هاریكاریا مه‌ بكه‌ن دێ ب شۆڕه‌شه‌كێ رابین چونكو رژێما عیراقێ ل به‌ره‌ نفشێ كوردان نه‌هێلین، و خۆشبه‌ختانه‌ خه‌لكێ هه‌موو ده‌ڤه‌ران ل گه‌ل بارزانى د هه‌ڤڕا بوون و ئاماده‌یا خوه‌ دیاركرن كو ئه‌و ب خوین و مالێ خوه‌ ل گه‌ل ئه‌نجامدانا شۆڕه‌شێ نه‌ و دێ ب هه‌موو شیانێن خوه‌ ڤه‌ به‌ره‌ڤانیێ ژ كورد و كوردستانێ كه‌ن و ئه‌ڤێ چه‌ندێ دلخۆشیه‌كا مه‌زنتر ل ده‌ف بارزانى په‌یداكر له‌ورا بزاڤێن ده‌ستپێكرنا شۆڕه‌شێ خۆرتكرن و پشتى به‌رهه‌ڤیه‌كا باش بۆ هاتیه‌ كرن ل رۆژا یازده‌ى ئیلۆنا سالا 1961 شۆڕه‌شێ ده‌ستپێكر و پێشمه‌رگێن پارتى ل بن سه‌رپه‌رشتیا راسته‌وخۆیا مه‌لا مسته‌فایێ بارزانى شیان گۆرزێن مه‌زن داوه‌شینه‌ دوژمى و ل ده‌ڤه‌رێن جودا جودا ب سه‌دان كه‌له‌خێن سه‌ربازێن عیراقى ب كوشتى و بریندارى مانه‌ ل مه‌یدانا شه‌رى، هه‌روه‌سا هژماره‌كا زۆرا سه‌ربازان ژى ب ساخى وه‌ك ئێخسیر كه‌فتنه‌ د ده‌ستێن پێشمه‌رگه‌ى دا، بۆ زانین ل وى ده‌مى چه‌كه‌كێ وه‌سا بهێز د ده‌ستێن پێشمه‌رگه‌ى دا نه‌بوو كو بشێن به‌رسنگێ وێ هژمارا زۆرا سه‌ربازێن عیراقێ ب چه‌كێ وان یێ گران ڤه‌ وه‌ك فرۆكه‌ و تانك و زریپۆش بگرن، لێ ژبه‌ركو ئیرادا پێشمه‌رگه‌ى گه‌له‌كا بهێز بوو شیان هه‌ر زوو و ل هه‌موو ده‌ڤه‌ران دوژمنى بشكێنن و ب سه‌دان كه‌له‌خێن وانه‌ ل مه‌یدانا شه‌رى و تووشى ره‌ڤینێ بوون، له‌ورا پێشمه‌رگه‌ى ده‌ست ب سه‌ر وى چه‌كى دا گرت و ب چه‌كێ وان شه‌ڕێ وانكر، هه‌تا گه‌هشتیه‌ وى راده‌ى بۆ حوكمه‌تا عیراقێ دیاربوو ئه‌و نه‌شێن خوه‌ ل به‌ر سنگێن پێشمه‌رگه‌ى بگرن و دێ زیانێن مه‌زن گه‌هنه‌ سۆپایێ عیراقێ له‌ورا ژ نه‌چارى داخوازا دانوستاندنێ ژ سه‌ركردایه‌تیا كوردى كرن و حوكمه‌تا عیراقێ شانده‌ك بۆ دانوستاندنێ هنارته‌ ده‌ف بارزانیێ نه‌مر و ل وى ده‌مى حوكمه‌تا عیراقێ جهه‌ك ده‌ستنیشانكر كو بارزانى بهێته‌ وێرێ و ل گه‌ل وى شاندى كۆم ببیت كو فه‌رمانده‌كێ له‌شكرى یێ پایه‌بلند سه‌رۆكاتیا وى شاندى دكر، لێ بارزانى ژ وێ چه‌ندێ مه‌زنتر بوو، و هزر د وێ چه‌ندێ دا كر كو ئه‌ڤه‌ ژى دێ پلانه‌ك بیت، له‌ورا ئه‌و جه گوهارت، ئانكو نه‌چوو وى جهى و گۆته‌ وى شاندى وه‌رنه‌ فلان جهى و پشتى نیڤ ده‌مژمێرێ فرۆكێن عیراقێ هاتن ئه‌و جه تۆبارانكرن ئه‌وێ وان بۆ كۆمبوونێ ده‌ستنیشانكرى، له‌ورا بارزانى گۆته‌ وى شاندى دێ چاوا باوه‌ریا خوه‌ ب وێ حوكمه‌تێ ئینن ئه‌وا ژلایه‌كى ڤه‌ هوون فرێكرینه‌ دانوستاندان و ژلایه‌كێ دى ڤه‌ پلانا كوشتنێ بۆ هه‌وه‌ و من داناى، له‌ورا ئه‌و شاتد زڤرى ڤه‌ لێ شۆڕه‌ش هه‌ر یا به‌رده‌وام بوو هه‌تا شۆڕه‌شا گولانێ ب سه‌ردا هاتى و گه‌هشتیه‌ سه‌رهلدانا بهارا 1991 كو به‌رهه‌مێ وان په‌رله‌مانێ كوردستانێ و حوكمه‌تا هه‌رێمێ نه‌، له‌ورا ئه‌ڤرۆ ل سه‌ر مه‌ هه‌موویان پێدڤیه‌ وه‌كو بیبلكا چاڤێن خوه‌ ڤان ده‌ستكه‌فتان ب پارێزین ژبۆ هندێ جاره‌كادى دوژمن وێ وێره‌كیێ نه‌ده‌نه‌ خوه‌ بهێن كوردستانێ دا گیربكه‌ن.
دووماهى په‌یڤ من دڤێت بێژم ل وى ده‌مى راگه‌هاندنا بیانى گه‌له‌ك گرنگى ب ده‌نگوباسێن شۆڕه‌شێ دان و كه‌نالێن هه‌ره‌ مه‌زن و رادیۆیان به‌رده‌وام نووچه‌ و راپۆرت ل سه‌ر سه‌ركه‌فتنێن شۆڕه‌شێ و پێشمه‌رگه‌ى به‌لاڤ دكرن، له‌ورا دێ بێژم شۆڕه‌شا ئیلۆنێ ناسنامه‌ و نفشێ كوردان ژ قركرنێ پاراست هه‌روه‌سا كورد بۆ هه‌موو جیهانێ دانه‌ نیاسین، له‌ورا بڤێ هه‌لكه‌فتا دیرۆكى ئه‌م سه‌رێ رێز و قه‌درگرتنێ بۆ بارزانیێ نه‌مر كو ئه‌و ئه‌و پلاندانه‌ر و سه‌ركێشێ وێ شۆڕه‌شێ بوو، هه‌روه‌سا بۆ هه‌موو شه‌هیدێن كوردستانێ د چه‌مینین و دبێژینه‌ وان ته‌نا بنڤن و بلا گیانێ هه‌وه‌ یێ ئارام بیت، چونكو به‌رهه‌مێ خوینا هه‌وه‌ ب هه‌روه‌ نه‌چوویه‌ و نوكه‌ ئه‌م كورد خودان كیانه‌كێ سه‌ر به‌خوه‌ینه‌ و ئه‌ڤرۆ سه‌رۆك مه‌سعود بارزانى ژى یێ ل دووڤ رێبازا بارزانیێ نه‌مر دچیت و مه‌ با وه‌ریا ب وێ چه‌ندێ هه‌ى ل سه‌ر ده‌ستێن وى دێ بینه‌ خودان ده‌وله‌ت ژى.
نه‌مرى بۆ شه‌هیدان و مرن سه‌رشۆڕى بۆ دوژمنێن كوردان.

كۆڤان حسێن
كازمى ئێكه‌م سه‌رۆك وه‌زیرێ عیراقێ یه‌، هیچ پاشخانه‌كا (ئیسلامى) نینه‌، پشى 2003 هه‌تا نوكه‌ دیار نینه‌ باوه‌رى ب ج فه‌لسه‌فا سیاسى هه‌یه‌، لێ مسۆگه‌ر وه‌ك كاراكته‌ره‌ك دیار ل ناڤ هندابوونه‌كا كاره‌سا سازا عیراقێ دا هه‌ولا دوباره‌ هه‌ستانه‌ڤه‌یا عیراقێ دكه‌ت، ژ وێ كه‌فتنا پڕى ئازار، كاره‌كێ ساناهى نینه‌، لێ مه‌حال ژی نینه‌ ئه‌گه‌ر بهێته‌ پشته‌ڤانى كرن كو ئه‌و دچیته‌ د خانه‌كا ب زه‌حمه‌ت دا، چونكو عیراقێ ژ راس هه‌مى بهایه‌كێ خوه‌ ده‌ستێ (ئولیگارشێن) حوكمرانیێ هندا كریه‌. عیراق خوه‌ ل سه‌ر بنگه‌هه‌كێ نا پالسه‌نگ ئاڤابوویه‌ و تێدا سیاسه‌تكرن ساناهى نینه‌ و راگرتنا پالسه‌نگێ ژی ل گۆر لۆژیكێ نوكه‌ ئه‌سته‌مه‌. عیراقا سه‌نترال و جاره‌كا دى هه‌مى ملكه‌چى ئێك بریار و ئێك سه‌رۆك، ئێك سه‌ركرده‌ ببن.سیته‌ما فیدرالى بۆ عیراقێ گونجایه‌، لێ هێشتا باوه‌رى ب دروستى بۆ هیچ لایه‌نه‌كى په‌یدا نه‌بوویه‌، كو هه‌رێمه‌كا دى ل گه‌ل كوردستانا ل عیراقێ ئاڤا بیت. ئه‌ڤه‌ مه‌زنترین مه‌ترسیه‌ بۆ شه‌رعیه‌تا سیاسى. دڤێت كازمى بشێت هنده‌ك پێنگاڤان بهاڤێژیت ل سه‌ر ئاستێ هنده‌ك پرسێن لاوه‌كى و نه‌ گرن كلێ بخوه‌ سه‌رۆك وه‌زیره‌ك ده‌مكى یه‌ و بۆ قووناغه‌كا راگوهاستنێ لێ به‌ر ب كیڤه‌.؟! بۆ كوردستانێ سه‌ره‌دانه‌كا په‌هله‌وانى د میزانا سیاسه‌تێ دا هیچ تشته‌كێ نا گوهۆریت پڕسا كوردى ل عیراقێ 100 ساله‌ قه‌د پڕسا ئابوورى نینه‌، هه‌تا ئابوور ژی ڤه‌رێژا سیاسه‌ته‌كا دیار كریه‌. باده‌كێن پرسا كوردى ب كازمى چاره‌سه‌ر نابن، به‌لكو دێ هینه‌ ڤه‌ گوهاستن بۆ قووناغه‌كا نه‌دیار یان كه‌فتنه‌كا نه‌چاڤه‌رێكرى وه‌ك 2003. لێ تشتێ نیمچه‌ باش ئه‌وه‌ كازمى وه‌ك رۆژنامه‌ڤانه‌ك ب خوه‌ تێرا هندێ ئاگه‌هداره‌ كوردستان ناڤه‌گه‌ریت قووناغێن به‌رێ و به‌غدا ژی كارتێن فشارێ ژبلى (بۆدجێ و مووچان) چ ڤێ نه‌مایه‌ و ئه‌ڤ كارته‌ ژی دێ سۆژیت ل بن گڤاشتنا بهێت یان حه‌قانیه‌تا پرسێ سۆتنا وێ مسۆگه‌ر دكه‌ت. خه‌لكێ كوردستانێ تێرا هندێ ڤێراگه‌هشتیه‌ هه‌تا دبن نه‌خۆشترین بارێ ئابوورى دا. جاره‌كا دى ته‌سلیمى به‌غدا نابیت وه‌ك هنده‌ك ل به‌غدا داخوازا هه‌لوه‌شاندنا هه‌رێما كوردستانێ دكه‌ن, كوردێن عیراقێ ئاستێ ژیانا سیاسى و جڤاكى ئابووریا كوردێن پارچێن دى دبینن. لێ گڤاشتن ل سه‌ر سیاسه‌تا ناڤخوه‌. نۆرماله‌ كوردستانێ مرۆڤه‌ك ئازا په‌یدا كریه‌ و شانازیه‌ ژی ل كوردستانێ ده‌نگێن نه‌رازیبوونێ هه‌بن، لێ قه‌ ده‌نگێن روخاندنێ بۆ خاترا به‌غدا نابن…؟!

ل بیره‌وه‌ریا (59) سالیا شۆره‌شا ئه‌یلۆلا مه‌زن
دوهى بۆ ئه‌ڤرۆ بخوینه‌ ، د ا د سوبه‌هى بگه‌هى

عه‌بدولعه‌زیز محسن بارزانى *
*سه‌رۆكێ ئنستتیوتا دهۆك بۆ ره‌وشه‌نبیریا گشتى DIGC
مانشێت
(شۆره‌ش شیا گیانێ به‌رخودانێ و خۆگۆریكرنێ په‌یدا بكه‌ت و هێزێ و شیانانێن گه‌لێ كوردستانێ بهێز بێخیت)
هه‌لبه‌ت پشتى بارزانى نه‌مر دگه‌ل زێده‌تر (500) پێشمه‌رگه‌هان شیاین شه‌ڕێ سێ ده‌وله‌تان بكه‌ن و ل رووبارێ ئاراس ده‌رباز ببن و بۆ ماوێ زێده‌تر (11) سالان ل ئێكه‌تیا سۆڤیه‌تا به‌رێ بمینن، و پشتى شۆره‌شا (14) ته‌موزێ یا سالا (1958) و هاتنا (عبدالكریم قاسم) بۆ سه‌ر حوكمى.
بارزانى و هه‌ڤالێن خوه‌ ب خێزانڤه‌ زڤرینه‌، لێ ب مخابنى ڤه‌ ل سه‌ر دۆزا گه‌لێ كوردستانێ، بارزانى و عبدالكریم قاسم نه‌گه‌هشتنه‌ چ رێكه‌فتنان و بارزانى ب نه‌چارى به‌رى (59) سالان ئانكو ل رێكه‌فتى (11 ـ 9 ـ 1962) ده‌ست ب شۆره‌شا ئه‌یلۆلا مه‌زن كر.
ئه‌ڤێ شۆره‌شێ شیا ریه و ریشالێن خوه‌ د ناڤ دل و ده‌روونێ هه‌ر كوردستانیه‌كێ دا بچینیت.
شۆره‌شا ئه‌یلۆلێ شیا ل باشوورێ كوردستانێ ده‌رباز ببیت و بۆ هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ و پێشمه‌رگێن هه‌ر چار پارچان شۆره‌شێ ب شۆره‌شا خوه‌ بزانن.
ئه‌ڤ شۆره‌شه‌ ژبلى كو شۆره‌شه‌كا له‌شكرى بوویه‌، شۆره‌شه‌كا جڤاكى و ئابوورى و بازرگانى و كه‌لتوورى و باوه‌رى ب خوه‌ بوون بوویه‌.
د ناڤ ڤێ شۆره‌شێ دا پێشمه‌رگێن هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ پشكدار كرینه‌ و شه‌هید ژى بووینه‌.
شۆره‌شا ئه‌یلۆلێ شیا گیانێ به‌رخودانێ و خوه‌ گوریكرنێ په‌یدا بكه‌ت و هێزێ و شیانان ل ده‌ڤ گه‌لێ كوردستانێ بهێز بێخیت.
د ناڤ ڤێ شۆره‌شێ دا نه‌ته‌وه‌ و ئاینێن جۆرا و جۆر هه‌بووینه‌ و هه‌موویان پێگڤه‌ خوه‌ ب خودانێ شۆره‌شێ زانى یه‌.
ئه‌ڤ شۆره‌شه‌ ب سه‌ركردایه‌تیا پارتى دیموكراتى و كوردستان و رابه‌راتیا جه‌نابێ بارزانى نه‌مر به‌رپا بوویه‌ و برێڤه‌ چوویه‌ و سه‌ركه‌فتن ل دووڤ سه‌ركه‌فتنێ تۆمار كرینه‌.
لێ من دڤێت مێژوویێ ل بیرا خوانده‌ڤانان بینمه‌ڤه‌ ده‌مێ به‌حسێ رێبازا بارزانى دهێته‌كرن، وه‌كو چاوا جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانى د په‌یڤه‌كێ دا ل كۆنگرێ (13) دا گۆت:
بارزانى دڤێت ل سه‌ر بنیاتێ (شێخ عبدالسلام بارزانى و شێخ ئه‌حمه‌د بارزانى و جه‌نابێ بارزانى نه‌مر) بهێته‌ گۆتن و په‌یره‌وكرن. من ژى دڤێت سه‌رنجا هه‌وه‌ راكێشم بۆ یاداشتا شێخ عبدالسلام بارزانى دایه‌ ده‌وله‌تا ئو سمانى و تێدا د رێیا چه‌ند خالان دا داخوازا مافێن گه‌لێ كوردستانێ دكه‌ت.
له‌ورا دبێژم گرنگه‌ خوانده‌ڤان بچن ل وان خالان بگه‌ریێن كانێ چ بوونه‌.
مێژوو دبێژیته‌ مه‌ هه‌رن ل دادپه‌روه‌ریا په‌یره‌وكرنا حوكمرانیا شێخ ئه‌حمه‌دێ بارزانى بگه‌ریێن كانێ چ بۆ مرۆڤایه‌تیێ كریه‌ و ئه‌وا نوكه‌ وه‌لات و ملله‌تێن پێشكه‌فتى كار ل سه‌ر دكه‌ن ئه‌ڤه‌ به‌رى (100) سالانه‌ د ناڤ رێبازا بارزانى دا هاتیه‌ په‌یره‌وكرن.
مێژوو دبێژیته‌ مه‌ دڤێت ب رژدى ل سه‌ر هزر و فه‌لسه‌فه‌ و رێبازا بارزانى نه‌مر را بوه‌ستین، ب تایبه‌ت ژى د شۆره‌شا ئه‌یلۆلا مه‌زن دا.
ئه‌و شۆره‌شا شیایى چۆكان ب دوژمنى دانێن و دوژمنى نه‌چار بكه‌ت دانپێدانێ ب مافێن گه‌لێ كوردستانێ بكه‌ت.
مه‌زنترین ده‌ستكه‌فتێ شۆره‌شا ئه‌یلۆلا مه‌زن ژى رێكه‌فتنا (11) ئادارا سالا (1970) یه‌.
كو ل (15) خالێن ئاشكه‌را پێك دهێت كو ئه‌ڤێن ل خوارێ نه‌.
1ـ زمانێ كوردى دگه‌ل زمانێ عه‌ره‌بى دێ زمانێ فه‌رمى بیت ل ده‌ڤه‌رێن پتریا ئه‌وان ئاكنجیێن كورد بن، و زمانێ كوردى ل ئه‌وان ده‌ڤه‌ران زمانێ خواندن و فێركرنێ بیت و زمانێ عه‌ره‌بى ژى ل هه‌موو قوتابخانا دێ هێته‌ خواندن یێن كو ب كوردى دخوینن، دهه‌مان ده‌م دا زمانێ كوردى وه‌كى زمانێ دووێ ل ئه‌وى سنوورێ قانوونان دانیت و ل هه‌مى لایێن عیراقێ دێ هێته‌ خواندن.
2ـ پشكداریكرنا برایێن مه‌ یێن كورد د ده‌ستهه‌لات و جوداهى نه‌كرنێ د ناڤبه‌را كورد و كه‌سێن دى دا ل فه‌رمانگه‌هێن گشتى دا، دبیت پێگه‌هه‌كێ گرنگ و مفادار بیت د ده‌وله‌تێ دا، وه‌ك وه‌زاره‌ت و سۆپا و ئه‌وێن دى، ئه‌ڤه‌ هه‌مى ژ ئه‌و كارێن گرنگن كو ئارمانجا شۆره‌شێ بۆ بده‌ستڤه‌ئینانێ و حوكمه‌ت د ئه‌وى ده‌مى دا دانپێدانێ ب ئه‌وى بنه‌مایى دكه‌ت، جه‌ختێ ل سه‌ر پێدڤیا كاركرنێ بۆ بده‌ستڤه‌ئینانا ئه‌وان بنه‌مایان ب رێژه‌یه‌كا یه‌كسان، ل گه‌ل به‌رچاڤگرتنا بنه‌مایێن شیانان و ژێهاتنێ و رێژه‌یا ئاكنجیبوونێ و ئه‌و بێبه‌هركرنا برایێن مه‌ یێن كورد یێن كو ل بۆرى تووش بووین.
3ـ ژبه‌ر ئه‌و پاشكه‌فتنا ل ده‌مێ بۆرى د هه‌ردو وارێن ره‌وشه‌نبیرى و په‌روه‌رده‌یى دا ب سه‌رێ نه‌ته‌وه‌یێ كورد هاتى، پلانه‌كێ بۆ چاره‌سه‌ركرنا ئه‌ڤێ پاشكه‌فتنێ دانن، ب رێیا:
أـ له‌زكرن د بجهئینانا بریارێن جڤاتا سه‌ركردایه‌تیا شۆره‌شێ دروویێ زمان و مافێن ره‌وشه‌نبیرى دا بۆ گه‌لێ كورد و گرێدان و ئاماده‌كرن و ئاراسته‌كرن به‌رنامه‌یێن تایبه‌ت بۆ كاروبارێن نه‌ته‌وێ كورد ل رادیۆ و ته‌له‌ڤزیۆنێ ب رێڤه‌به‌ریا گشتى ره‌وشه‌نبیرى و راگه‌هاندنا كوردى.
ب ـ ڤه‌گه‌راندنا ئه‌وان قوتابیێن ده‌ركرى بۆ قوتابخانه‌یان یان ژبه‌ر بارۆدوخێ توند و تیژیێ ل ده‌ڤه‌رێ نه‌چار بووین ده‌ستا ژ خواندنێ به‌رده‌ن، بێ به‌رچاڤگرتنا ژیێ وان یان دیتنا رێكه‌ چاره‌یه‌كا گونجایى بۆ گیر و گرفتان.
ت ـ ڤه‌كرنا قوتابخانه‌یێن زێده‌ ل ده‌ڤه‌را كوردى و بلندكرنا ئاستێ په‌روه‌رده‌ و فێركرنێ و رازیبون و وه‌رگرتنا قوتابیێن كورد ل زانكۆ و كۆلیژا سه‌ربازى و (به‌عسه‌ و زه‌ماله‌) یا خواندنێ ب رێژه‌یه‌كا وه‌كهه‌ڤ.
4 ـ فه‌رمانبه‌رێن كو ل یه‌كه‌یێن كارگێرى یێن كو پشكا گه‌له‌كا وان كوردن، دڤێت كورد بن، یان ئه‌و كه‌س بن یێن كو كوردیێ باش دزانن، ئه‌گه‌ر ژماره‌یا پێدڤى ژى په‌یدا نه‌بوو، و به‌رپرسێن پۆستێن (پارێزگار، قایمقام، رێڤه‌به‌رێ پۆلیسان، رێڤه‌به‌رێ ئاسایشێ (ئه‌من) و یێن دى ژ ئه‌ڤى جۆرى) دامه‌زرینن و ئێكسه‌ر دێ ده‌ست ب گرنگیدانا داموده‌زگه‌هێن ده‌وله‌تێ ل ده‌ڤه‌رێن كوردى هێته‌كرن، ب شیره‌تكاریكرنێ د چارچووڤێ لیژنا بلند یا سه‌رپه‌رشتیا بجهئینانا ئه‌ڤێ به‌یاننامێ، ب ئه‌ڤى شێوه‌ى كو بجه ئینانا وێ مسۆگه‌ر بكه‌تن، و ئێكه‌تیا نیشتمانى و ئارامیێ ل ده‌ڤه‌رێ بده‌ستڤه‌ بینیت.
5 ـ حوكمه‌ت دانپێدانێ ب مافێن گه‌لێ كورد دكه‌تن ژ پێكئینانا رێكخراوێن قوتابیان و لاوان و ئافره‌تان و مامۆستایان یێن تایبه‌ت بخوه‌ڤه‌ و ئه‌و رێكخراوێن ئه‌ندامێن رێكخراوێن نیشتمانى یێن عیراقێ وه‌كى ئه‌وان بن.
6 ـ بڕگه‌یا (أ) : كاركرن ب هه‌ردو بڕگه‌یێن (1) و (2) یێن بریارا ژماره‌ (59) ێ مێژوویا (05 ـ 08 ـ 1968) ێ جڤاتا سه‌ركردایه‌تیا شۆره‌شێ هه‌تا مێژوویا ده‌رچوونا ئه‌ڤێ به‌یاننامێ، ئه‌ڤه‌ ژى هه‌مى ئه‌وان پشكداریێن دكارێ توندوتێژیێ دا ل ده‌ڤه‌رێن كوردى دا كرى دگریت. بڕگه‌یا (ب): كرێكار و فه‌رمانبه‌ر و خزمه‌تگوزارێن مه‌ده‌نى و سه‌ربازى دێ گه‌ڤه‌رن بۆ خزمه‌تێ و ئه‌ڤه‌ ژى ل دویڤ پێڤه‌گرێدانێ ب (میلاك) دێ هێته‌ بجهئینان و دێ مفایى ژ خه‌لكێ مه‌ده‌نى ل ده‌ڤه‌رێن كوردى ل دووڤ ده‌ڤه‌رێ ژى هێته‌ وه‌رگرتن.
7 ـ بڕگه‌یا (أ) ده‌سته‌یه‌ك ژ كه‌سێن خودان تایبه‌تمه‌ندى دێ پێكهێت بۆ هندێ بله‌ز دێ ده‌ڤه‌رێ ژ هه‌مى لایه‌كى ڤه‌ هه‌لسه‌نگینیت و قه‌ره‌بوویا سالێن ئه‌ڤێ دووماهیێ ب سه‌رى هاتین ڤه‌گه‌ریت و بۆدجه‌كا پێدڤى بۆ بجهئینانا ئه‌ڤى كارى دێ هێته‌ ته‌رخانكرن، ئه‌ڤ ده‌سته‌یه‌ دێ سه‌ر ب وه‌زاره‌تا كاروبارێن باكوورى بیت.
بڕگه‌یا (ب) ئاماده‌كرنا پلانا ئابوورى ب شێوه‌یه‌كى كو پێشڤه‌چوونه‌كا هه‌ڤپشك و وه‌كهه‌ڤ د هه‌مى كار و لایه‌نێن جودا جودا ل عیراقێ دابین كه‌ت و ل به‌رچاڤگرتنا بارودۆخێ پاشكه‌فتى یێ ل ده‌ڤه‌رێن كوردى دا. بڕگه‌یا (ج) ته‌رخانكرنا مووچه‌یێ خانه‌نشینان بۆ خێزانێن ئه‌وان كه‌سێن د بارودۆخێن شه‌ڕى دا پشكدارى بزاڤا چه‌كدارى یا كوردى بووین و هاتینه‌ شه‌هیدكرن و بۆ خه‌لكێ دى یێ كو ب ئه‌گه‌رێ بارودۆخى تووشى نه‌هامه‌تیێ هاتین و ل دووڤ قانوونه‌كا تایبه‌ت و ل سه‌ر شێوازێ قانوونێن كار پێ دهێته‌كرن.
بڕگه‌یا (د) كاركرنا بله‌ز بۆ دهه‌وار چوونا خه‌لكێ زیانڤێكه‌فتى و ده‌ستكورتان ب رێیا ب دووماهى ئینانا پرۆژه‌یێ خانى دروستكرنێ و تشتێن دى یێ كو كارى بۆ بێكاران دابین دكه‌ت و پێشكێشكرنا هاریكاریێن كه‌لوپه‌ل و پاره‌ى ب شێوه‌یه‌كێ گونجایى و قه‌ره‌بوویه‌كا ژ هه‌ژى پێ بهێته‌دان بۆ ئه‌وان زیانڤێكه‌فتیێن پێدڤى ب هاریكاریێ هه‌ى و ئه‌ڤه‌ ژى ب لیژنا بلند دێ هێته‌ راسپاردن و ئه‌وێن دێ ژێ هێنه‌ راكرن ئه‌وێن د بڕگه‌یێن پێشیێ دا ئاماژه‌ پێ هاتیه‌دان.
8 ـ ڤه‌گه‌راندنا ئاكنجیێن گوندێن عه‌ره‌ب و كوردان بۆ جهێن وان یێ به‌رێ، به‌لێ ئه‌و گوندێن دكه‌ڤنه‌ ئه‌وان ده‌ڤه‌رێن نابیت ببنه‌ ده‌ڤه‌رێ ئاكنجیبوونێ، ئه‌وێن حوكمه‌ت ب مه‌ره‌ما مفاداریا گشتى و ل دووڤ قانوونێ دێ كه‌ته‌ مولكێ خوه‌ و ل ده‌ڤه‌رێن نێزیكى ئه‌وان دێ هێنه‌ ئاكنجیكرن و هه‌ر زه‌ره‌ر و زیانه‌كا ژ ئه‌گه‌رێ هندێ ڤێكه‌ت بیت دێ هێنه‌ قه‌ره‌بۆكرن.
9 ـ له‌زكرن د په‌یره‌وكرنا قانوونا چاكسازیا چاندنێ دا ل ده‌ڤه‌رێن كوردى و راستڤه‌كرنا وێ ب شێوه‌یه‌كێ كو پاقژكرنا په‌یوه‌ندیا ده‌ره‌به‌گا پێڤه‌ مسۆگه‌ر بكه‌ت و هه‌مى جۆتیاران ژى پارچه‌یێن زه‌ڤیێن گونجایى پێ بهێنه‌دان و ژ ئه‌وێ باجا چاندنێ كو د ماوه‌یێ سالێن شه‌ڕى دا ل سه‌ر كۆمبووین بهێنه‌ به‌خشین و لێ خۆش ببن.
10ـ رێكه‌فتن ل سه‌ر راستڤه‌كرنا ده‌ستوورێ ده‌مكى وه‌كى ئه‌ڤێ ل خوارێ:
أـ گه‌لێ عیراقێ ژ دو نه‌ته‌وه‌یێن سه‌ره‌كى پێك دهێت، ئه‌و ژى نه‌ته‌وه‌یێن عه‌ره‌ب و نه‌ته‌وه‌یێ كوردن، ئه‌ڤ ده‌ستووره‌ دانێ ب مافێ نه‌ته‌وه‌یى یێ گه‌لێ كورد و مافێن هه‌مى كێم نه‌ته‌وه‌یان د چارچووڤێ ئێكه‌تیا عیراقێ دا دانیت.
ب ـ زێده‌كرنا ئه‌ڤێ بڕگه‌یا ل خوارێ بۆ ماده‌یێ چارێ ژ ده‌ستوورێ : (زمانێ كوردى دێ زمانێ فه‌رمى بیت ل ده‌ڤه‌رێن كوردان مل ب ملێ زمانێ عه‌ره‌بى)
ت ـ چه‌سپاندنا ئه‌ڤا به‌رى نوكه‌ د ده‌ستورێ هه‌رده‌م دا.
11ـ ڤه‌گه‌راندنا ئێزگه‌یێ رادیویێ و چه‌كێن گران بۆ حوكمه‌تێ، ئه‌ڤه‌ ژى دێ گرێدایى بجهئینانا قووناغێن دووماهیێ یێن رێكه‌فتنامێ بن.
12ـ جێگره‌كێ سه‌رۆك كۆمارى دێ كورد بیت.
13ـ قانوونا پارێزگه‌هان ب شێوه‌یه‌كى بهێته‌ راستڤه‌كرن كو ل گه‌ل ئه‌ڤێ به‌یاننامێ بگونجیت.
14ـ پشتى راگه‌هاندنا به‌یاننامێ و ب راوێژكاریكرنێ ل گه‌ل لیژنا بلند یا سه‌رپه‌رشتا بجهئینانا ئه‌ڤێ به‌یانامێ كارێ پێدڤى دێ هێته‌ ئه‌نجامدان بۆ رێكخستنا ئه‌و پارێزگه‌ه و یه‌كه‌یێن كارگێرى یێن كو پرانیا ئه‌وان كورد تێدا دژین و دێ ل دووڤ ئه‌و ئامارێن قه‌رمى هێته‌كرن و ده‌وله‌ت بزاڤێ دكه‌ت بۆ پێشڤه‌چوونا ئه‌و یه‌كه‌یێن كارگێرى بۆ به‌رفره‌هكرنا ئه‌وان، بۆ هندێ گه‌لێ كورد په‌یره‌وا سه‌رجه‌م مافێن نه‌ته‌وه‌ى یێن خوه‌ بكه‌ت و بۆ بده‌ستڤه‌ئینان و گه‌هشتنێ ب ئۆتونۆمیێ، هه‌تا ئه‌و یه‌كه‌یێن كارگێرى دهێنه‌ بجهئینان هه‌ماهه‌نگیا كاروبارێن نه‌ته‌وه‌یێ كورد دێ ب رێیا كۆمبوونا ده‌ورى د ناڤبه‌را لیژنا بلند و پارێزگه‌هێن ده‌ڤه‌رێ باكوورى هێته‌ گرێدان، ژبه‌ر هندێ ئۆتونۆمى د چارچووڤێ كۆمارا عیراقێ دا دێ هێته‌ بجهئینان، بێگومان وه‌به‌رهێنانا هه‌مى سامانه‌كێ سروشتى ل ئه‌ڤى ده‌ڤه‌رێ تایبه‌ته‌ ب ده‌ستهه‌لاتداریا ئه‌ڤێ كۆمارێ ڤه‌.
15ـ گه‌لێ كورد ب درێژیا ئاكنجییان هه‌ڤبه‌رى ئاكنجیێن عیراقێ پشكدارى ده‌ستهه‌لاتا قانووندانانێ بكه‌ن.
مێژوو دبێژیته‌ مه‌ راسته‌ شۆره‌شا ئه‌یلۆلێ تووشى نسكۆیێ بوو، لێ ئه‌و باوه‌ریا د ڤێ شۆره‌شێ دا هاتیه‌ چاندن، بۆ ئه‌گه‌رێ خوه‌ رێخستن و دروستكرنا شۆره‌شا گولانا نیشتیمانى یا پێشكه‌فتنخواز، كو هه‌رده‌م سیاسه‌تمه‌دار بناڤ دكه‌ن ته‌مامكه‌را شۆره‌شا ئه‌یلۆلا مه‌زن.
ل به‌ر رۆناهیا هه‌لسه‌نگاندنا شۆره‌شا ئه‌یلۆلا مه‌زن دا، د شۆره‌شا گولانێ دا به‌ره‌ى كوردستانى هاته‌ پێكئینان و سه‌رهلدانا بهارا سالا (1991) لێ دروست بوو.
پاشى هه‌ر قوتابیێ رێبازا بارزانى سه‌رۆك مه‌سعود بارزانى ل باژێرێ كوریێ د په‌یڤه‌كێ دا داخوازكر، كو دڤێت هه‌لبژارتن بهێنه‌كرن و ده‌وله‌تا قانوونێ بهێته‌ دامه‌زراندن و ب خۆشحالیڤه‌ ل رێكه‌فتى (19 ـ 5 ـ 1992) كه‌رنه‌ڤالێ هه‌لبژارتنان ل كوردستانێ برێڤه‌چوو.
د شۆره‌شا ئه‌یلۆلا مه‌زن دا دروو شمێ شۆره‌شێ (ئوتونومى بۆ گه‌لێ كوردستانێ و دیمۆكراسى بۆ عیراقى).
نوكه‌ من دڤێت بیرا خوانده‌ڤانان بینمه‌ ڤه‌ رێبازا بارزانى به‌رى (60) سالان داخوازا دیموكراسیێ بۆ عیراقێ كریه‌، لێ ب مخابنیڤه‌ هێشتا رۆژانه‌ كوشتن و تیرۆر و شكاندنا هه‌ڤدو ل عیراقێ یا به‌رده‌وامه‌ و نه‌شێن دیمۆكراسیێ په‌یره‌و بكه‌ن.
دیسا دێ بیرا خوانده‌ڤانان ئینمه‌ ڤه‌ رێبازا بارزانى دگه‌ل ئوسمانان نه‌گه‌هشتنه‌ رێكه‌فتنێن دووماهیێ، ل سه‌ر دۆزا گه‌لێ كوردستانێ.
رێبازا بارزانى ل گه‌ل رژێمێن ئێك ل دووڤ ئێك نه‌گه‌هشتنه‌ رێكه‌فتنێن دووماهیێ ل سه‌ر دۆزا گه‌لێ كوردستانێ.
نه‌خا سمه‌ رژێما گۆربه‌گۆرا به‌عس. لێ پشتى ل رێكه‌فتى (9 ـ 4 ـ 2003) په‌یكه‌رێ سه‌دام حسێنێ دیكتاتۆر ل مه‌یدانا فیرده‌وس هاتیه‌ هه‌ڕفاندن و تشته‌ك نه‌ما ناڤێ ده‌وله‌تا عیراقێ و سه‌روه‌ریا وێ جاره‌كا دى رێبازا بارزانى دگه‌ل حاكمێ مه‌ده‌نیێ ئه‌مریكى (پۆل بریمه‌ر) و جڤاتا حوكمى كه‌فتنه‌ گه‌نگه‌شه‌كرنێ ل سه‌ر دۆزا گه‌لێ كوردستانێ.
دیسان مێژوو دبێژیته‌ مه‌ رێبازا بارزانى شیان ببنه‌ كار ئه‌كته‌رێن سه‌ره‌كى د نڤیسینا ده‌ستوورێ هه‌میشه‌ یێ عیراقا فیدرال و شیان (98%) مافێن گه‌لێ كوردستانێ ب هه‌موو پێكهاتێن وێ یێن ئاینى و نه‌ته‌وه‌یى ڤه‌ مسۆگه‌ر بكه‌ن.
دیسا مێژوو دبێژیته‌ مه‌ پشتى پێشێلكرنا زێده‌تر (55) مادێن ده‌ستوورى جاره‌كادى رێبازا بارزانى میكانیزمه‌كا دى گرته‌ به‌ر ئه‌وژى ریفراندۆما سه‌ربه‌خوه‌یا كوردستانێ.
من دڤێت ل ڤێره‌ دوهى و ئه‌ڤرۆ پێگڤه‌ گرێ بده‌م ئه‌وژى:
ببێژم ئه‌رێ چ جوداهى هه‌یه‌ د ناڤبه‌را داخوازیێن شێخ عبدالسلامێ بارزانى و بارزانى نه‌مر د شۆره‌شا ئه‌یلۆلا مه‌زن دا و سه‌رۆك مه‌سعود بارزانى د ده‌ستوورێ عیراقا فیدرال دا و سه‌رۆكێ پێشمه‌رگه‌ د ریفراندۆما سه‌ربه‌خوه‌یا كوردستانێ دا ل ڤێره‌ بۆ مه‌ دیار و ئاشكه‌را دبیت، كو رێبازا بارزانى ئه‌ڤه‌ زێده‌تر ل (100) سالانه‌ ب به‌رده‌وامى خه‌بات و تێكۆشینێ دكه‌ن، ل پێناڤێ رزگارى و ئاخ و ئالا و سروود و بهایێن گه‌لێ كوردستانێ.
له‌ورا گه‌له‌كا گرنگ و پێدڤى یه‌ هه‌موو خه‌لكێ كوردستانێ (دوهى بخوینیت بۆ ئه‌ڤرۆكه‌، داكو د سوبه‌هى بگه‌هیت).
ل دووماهیێ من دڤێت ببێژم هزار سلاڤ ل گیانێ پاكێ هه‌موو شه‌هیدێن رێیا ئازادیێ بن، و سه‌روه‌رێ وان بارزانى نه‌مر و ئیدریسێ هه‌رده‌م ساخ.
من باوه‌ریه‌كا ئێكجار مه‌زن هه‌یه‌، كو ل ده‌مه‌كێ نێزیك دێ گوهۆرینێن ل رۆژهه‌لاتا ناڤین دروست بن و دێ سه‌ر ئه‌نجام به‌رهه‌مێ زێده‌تر (100) سالێن خه‌بات و به‌رخودانێ و تێكۆشینێ د خزمه‌تا گه‌لێ كوردستانێ دا ته‌مام بن، ئه‌وژى راگه‌هاندنا ده‌وله‌تا كوردستانێ یه‌، لێ ئه‌م ژدل پێدڤیى ئێكرێزى و ئێكده‌نگیا گه‌لێ كوردستانێ ینه‌.
ب تنێ یا ماى ببێژم (59) سالیا شۆره‌شا ئه‌یلۆلا مه‌زن پیرۆزه‌.

محه‌مه‌د چه‌لكی
سه‌رۆكوه‌زیرێ عیراقێ ل رۆژێن 10 و 11 ڤێ هه‌یڤێ سه‌ره‌دانا هه‌رێما كوردستانێ كر، هه‌لبه‌ت ئه‌ڤ سه‌ره‌دانه‌ ئه‌گه‌ر دووری گێولێ كه‌سی و به‌رژه‌وه‌ندیێن حزبی و ده‌هۆل قۆتانێ مێزه‌ بكه‌ین دێ بینین كو سه‌ره‌دانه‌ك جودایه‌ ژ هه‌موو سه‌ره‌دانێن دن یێن به‌رپرسێن عیراقی بۆ هه‌رێما كوردستانێ و ئه‌ز دێ بزاڤێ كه‌م ب چاڤێ سیێ ل ڤێ سه‌ره‌دانێ مێزه‌ كه‌م و ره‌هه‌ندێن مه‌ترسیدارێن ڤێ سه‌ره‌دانێ ل گۆره‌ی به‌رژه‌وه‌ندیا هه‌رێما كوردستانێ ئینمه‌ به‌ر دانوستاندنێ.
ل سه‌ره‌دانێن به‌رێ یێن به‌رپرسێن عیراقی تنێ دهاتنه‌ هه‌ولێرێ و ل گه‌ل به‌رپرسێن حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ هه‌ڤدیتن پێكدئینا و دزڤرینه‌ڤه‌ به‌غدایێ، گه‌لۆ بۆچی ئه‌ڤی سه‌رۆكوه‌زیری ئه‌ڤ ریتمه‌ شكاند و سه‌ره‌دانا هه‌رێما كوردستانێ كر لێ نه‌ ته‌نێ بۆ پایتخه‌تێ هه‌رێمێ كو هه‌ولێره‌ به‌لكو وه‌ك پارێزگه‌هێن عیراقی سه‌ره‌دانك، وه‌ك چه‌وان سه‌ره‌دانا پارێزگه‌هێن باشوورێ عیراقێ كر و ب هه‌مان ریتم و دید ئاخفتییه‌ كو سه‌ره‌وریا عیراقێ نه‌جهێ بازارییه‌ و دڤێت روومه‌تا ده‌وله‌تا عیراقێ بڤه‌گه‌رهیت و خالێن سنووری پشكه‌كن ژ سه‌روه‌ریا عیراقێ! ئه‌ڤ ئاخفتنه‌ ل گه‌ل پارێزگه‌هێ به‌سرا كرن و هه‌مان ئاخفتن ل گه‌ل سه‌رۆكوه‌زیرێ هه‌رێما كوردستانێ كر، ئه‌ڤه‌ چ دگه‌هینیت؟ ئه‌ڤه‌ هندێ دگه‌هینیت كو حوكمه‌تا كازمی باوه‌ری ب هه‌رێما كوردستانێ نینه‌ وه‌ك یه‌كه‌یه‌كا فیدرالی به‌لكو وه‌ك پارێزگه‌ه مێزه‌ دكه‌تن و پاشی سه‌ره‌دانا خالێن سنووری كر و هه‌روه‌سا سه‌ره‌دانا پارێزگه‌ها دهۆكێ و سلێمانیێ و حه‌له‌بچه‌ ژی كر، ئانكو د رۆژه‌ڤا كازمی دا عیراق ده‌وله‌ته‌كا سه‌ربخوه‌یه‌ و پارڤه‌كرییه‌ ب سه‌ر چاند پارێزگه‌هه‌كان و هه‌رده‌ما بڤێت دێ سه‌ره‌دنێ كه‌تن و ئزنێ ژ كه‌سی وه‌رناگریت!
هه‌لبه‌ت گه‌له‌ك ئیماژێن دن یێن مه‌ترسیدار ب ڤێ سه‌ره‌دانا خوه‌ بۆ پارێزگه‌هێن كوردستانێ بۆ رایه‌دارێن كوردستانێ گه‌هاندن و ل جه‌م هه‌موو رایه‌دارێن كوردستانێ ته‌كه‌زی ل سه‌روه‌ریا عیراقێ و ئێك پارچه‌یا خاكا وێ دكر و دگۆتن ئه‌ڤه‌ نه‌ جهێ بازاركرنێنه‌! لێ رایه‌دارێن مه‌ ب دێمێن كه‌نیڤه‌ گوهداری دكرن و لێڤا ژێری ل یا ژووری نه‌دان و هه‌ر سه‌رێن خوه‌ دهه‌ژاندن، دا بێژی ئێشا سه‌رهه‌ژینكێ یێن گرتین!
ئه‌ڤ سه‌رهه‌ژینكا رایه‌دارێن مه‌ گرتین به‌رامبه‌ری سه‌رۆكوه‌زیرێ وێ عیراقا ژ بلی مالوێرانی و عه‌ره‌بكرن و ئه‌نفالێ هندی سه‌رێ ده‌رزیكه‌كێ قازانج نه‌گه‌هاندییه‌ خه‌لكێ كوردستانێ، به‌رهه‌مێ لێكترازانا ناڤمالا كوردی و ب حزبی كرنا هه‌ر لڤینه‌كێ ل كوردستانێ و به‌رژه‌وه‌ندیێن حزبی ل پێشیا به‌رژه‌وه‌ندیا كوردستانێ یه‌، هندی ناڤمالا كوردی ب ڤی ره‌نگی بیت و به‌رژه‌وه‌ندیا حزبی ل پێشیا به‌رژه‌وه‌ندیا كوردستانێ بیت، ره‌وش دێ هه‌ر به‌ر ب گرێلبوونه‌كا مه‌ترسییدار ڤه‌ گرێل بیت و دۆزا كوردی ژ دۆزا نه‌ته‌وه‌كا بنده‌ست و بێ ده‌وله‌ت دێ بۆ پرسا دابینكرنا مۆچه‌ی و بۆدجه‌ی ڤه‌زه‌لهیت و ئه‌ڤرۆ ئه‌م گه‌هه‌شتینه‌ ڤێ قۆناغێ و ژ فیدرالیێ به‌ر ب پارێزگه‌هبوونێ ڤه‌دچیت و سه‌ره‌دانا كازمی بۆ ڤێ په‌یامێ هاتیه‌ كوردستانێ.